دادرسی کیفری یکی از عناصر اصلی سیستم حقوقی بوده و در فرایند رسیدگی به پرونده‌های کیفری بسیار حیاتی است. در بسیاری از موارد ممکن است اعتراضی درباره صدور یا صحت صدور یک حکم کیفری وجود داشته باشد. در این مواقع مفهومی به نام “اعاده دادرسی” مطرح می‌شود که به متهمان یا طرفین پرونده این اجازه را می‌دهد تا درخواستی برای بازنگری مجدد پرونده یا مراجعه به دادستانی مختص به این امر را ارائه کنند.
اعاده دادرسی کیفری یکی از بهترین راهکارها برای اعتراض به آرای قطعی کیفری است که چنانچه شرایط قانونی آن احراز شود، می‌تواند موجب نقض رأی قطعی و رسیدگی مجدد به پرونده شود.
در این مقاله در راستای بهبود فهم عمومی به بررسی شرایط درخواست اعاده دادرسی کیفری خواهیم پرداخت.
اعاده دادرسی کیفری چیست؟
اعاده دادرسی کیفری به فرایندی اطلاق می‌شود که به متهمان یا طرف‌های مربوطه اجازه می‌دهد تا درخواستی برای بازنگری مجدد پرونده به دادستانی تقدیم کنند. با درخواست اعاده دادرسی، طرف درخواست‌کننده تلاش می‌کند تا تصمیم قضایی یا حکمی کیفری را که به نظرش نادرست یا ناعادلانه است، مورد بازنگری و تجدیدنظر قرار گیرد.
اعاده دادرسی کیفری، تجدید محاکمه یا تمدید رسیدگی به پرونده و از راهکارهای بسیار عالی برای رسیدگی به امور کیفری است. این طرق رسیدگی در مورد احکام قطعی، قابل‌اجرا و اعمال است و احکام غیرقطعی مشمول مقررات تجدید محاکمه نخواهند شد.
به عبارتی ساده‌تر اعاده دادرسی روشی برای اعتراض به احکام قطعی کیفری است که بهموجب آن، پرونده‌ای که با رأی قطعی دادگاه مختومه شده است، مجدداً مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت.
درخواست اعاده دادرسی کیفری در چه شرایطی ممکن است؟
شرایط درخواست اعاده دادرسی در ماد 272 قانون آیین دادرسی کیفری و همچنین ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری مقرر شده است.
طبق موارد مندرج در ماده 272 قانون آیین دادرسی کیفری درصورتیکه شرایط زیر در پررونده محرز باشد امکان درخواست اعاده دادرسی کیفری وجود دارد:
- نقص در رسیدگی یا فقدان شرایط قانونی دادرسی
- عدم توجه به دلایل و مدارک که اساس حکم را تشکیل می‌دهد
- صدور حکم بر خلاف امارات و قرائن موجود در پرونده
- صدور حکم بر خلاف موازین شرعی
- صدور حکم بر خلاف قانون
- ادعای جعلی بودن اسناد یا عدم اعتبار آن‌ها
- ادعای فقدان صلاحیت دادگاه صادرکننده حکم
- ادعای عدم رعایت حق دفاع متهم
- ادعای عدم محاکمه در مهلت مقرر قانونی
همچنین موارد مندرج در ماده 477 قانون آیین دادرسی کبفری مقرر داشته که تنها در صورت شرایطی خاص می‌توان درخواست اعداه دادرسی کیفری را تقدیم داستانی کرد. این شرایط عبارت‌اند از:
- مخالفت رأی با بیّن شرع
- مخالفت رأی با قانون
چه کسانی حق درخواست اعاده دادرسی را دارند؟
بهموجب ماده 272 قانون آیین دادرسی کیفری، محکوم‌علیه، وکیل یا قائم مقام قانونی او و در صورت فوت یا غیبت محکومٌ‌علیه، همسر و وراث قانونی و وصی او حق تقاضای اعاده دادرسی را دارند.
به‌طورکلی اشخاصی که حق درخواست اعاده دادرسی کیفری را دارند عبارت‌اند از:
- محکومٌ‌علیه
- وکیل محکومٌ‌علیه
- قائم‌مقام قانونی محکومٌ‌علیه
- همسر محکومٌ‌علیه
- وراث قانونی محکومٌ‌علیه
- وصی محکومٌ‌علیه
محکومٌ‌علیه کسی است که بهموجب حکم قطعی کیفری، محکوم شده باشد. وکیل محکومٌ‌علیه کسی است که بهموجب قانون، حق وکالت از محکومٌ‌علیه را برعهده داشته باشد. قائم‌مقام قانونی محکومٌ‌علیه کسی است که بهموجب قانون، عهده‌دار انجام امور مربوط به محکومٌ‌علیه باشد همانند قیم نسبت به مولی‌علیه خود.
اگر محکومٌ‌علیه فوت کند یا در صورت غیبت وی، همسر، وراث قانونی و وصی او نیز می‌توانند درخواست اعاده دادرسی کیفری را تقدیم دادستانی کنند.
عوامل تأثیرگذار بر صدور اعاده دادرسی چیست؟
عوامل مختلفی می‌توانند بر صدور اعاده دادرسی تأثیر بگذارند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
- مبنای درخواست اعاده دادرسی
چنانچه درخواست اعاده دادرسی بر اساس یکی از موارد اعاده دادرسی خاص باشد، احتمال صدور اعاده دادرسی بیشتر است. برای مثال اگر محکومٌ‌علیه ادعا کند که حکم صادره خلاف‌شرع بیّن است، احتمال صدور اعاده دادرسی افزایش خواهد یافت.
- دلایل و مستندات ارائه شده توسط خواهان اعاده دادرسی
اگر خواهان اعاده دادرسی دلایل و مستندات محکمی برای اثبات ادعای خود ارائه دهد، احتمال صدور اعاده دادرسی بیشتر خواهد بود. برای مثال اگر محکومٌ‌علیه اسناد جدیدی ارائه دهد که نشان دهد مقتول زنده است، حکم به اعاده دادرسی صادر خواهد شد.
- سابقه قضایی قاضی رسیدگی‌کننده به درخواست اعاده دادرسی
سابقه قضایی قاضی رسیدگی‌کننده به درخواست اعاده دادرسی نیز می‌تواند بر صدور اعاده دادرسی تأثیر بگذارد. به فرض مثال اگر قاضی رسیدگی‌کننده به درخواست اعاده دادرسی قاضی باتجربه و خوشنامی باشد، احتمال صدور اعاده دادرسی بیشتر خواهد بود.
- مطابقت درخواست اعاده دادرسی با شرایط قانونی
یکی دیگر از شرایطی که احتمال صدور درخواست اعاده دادرسی را افزایش می‌دهد، مطابقت آن با شرایط قانونی است. توجه داشته باشید اگر درخواست اعاده دادرسی خارج از مهلت مقرر قانونی باشد، احتمال صدور اعاده دادرسی کم‌تر خواهد بود.
انواع اعاده دادرسی کیفری
اعاده دادرسی کیفری در دو نوع دسته‌بندی می‌شوند:
- اعاده دادرسی عام
- اعاده دادرسی خاص
اعاده دادرسی عام
در اعاده دادرسی عام، دلایل متعددی وجود دارد که می‌تواند منجر به صدور قرار اعاده دادرسی شود. این دلایل در ماده 272 قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی شده‌اند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- فقدان شرایط قانونی برای اقامه دعوی
- عدم صلاحیت دادگاه
- عدم رعایت قواعد دادرسی
- عدم توجه به ادله و مدارک
- مخالفت رأی با قانون یا شرع
اعاده دادرسی خاص
اعاده دادرسی خاص یک نوع اعاده دادرسی است که فقط در موارد خاص پیش‌بینی شده است. این موارد در ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده‌اند. برخی از مهم‌ترین این دلایل شامل موارد زیر خواهند شد:
- مخالفت رأی با قانون یا شرع.
- وجود حقی برای محکومٌ‌علیه که مورد حکم قرار نگرفته است.
- تجدیدنظر یا واخواهی محکومٌ‌علیه درصورتیکه بهموجب قانون دیگر حق تجدیدنظر یا واخواهی ندارد.
اعاده دادرسی کیفری طبق ماده 477
ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری، یکی از مهم‌ترین مواد این قانون است که بهموجب آن درصورتیکه رییس قوه قضاییه حکم صادر شده از هر یک از مراجع قضایی را خلاف شرع بداند با صدور اعاده دادرسی کیفری، پرونده را به دیوان عالی کشور ارسال کند.
مفهوم خلاف‌شرع بودن حکم
طبق آنچه در ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری مققر شده، خلاف شرع بودن حکم به احکامی اطلاق می‌شود که با اصول و احکام شرعی مغایرت داشته باشند. این مغایرت می‌تواند به صورت صریح یا ضمنی باشد.
مصادیق خلاف‌شرع بودن حکم
مصادیق خلاف‌شرع بودن حکم در ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری به طور صریح در قانون بیان نشده است، اما می‌توان برخی از مصادیق آن را به شرح زیر بیان کرد:
- صدور حکم بر خلاف نص صریح قرآن کریم یا روایات معتبر.
- صدور حکم بر خلاف اصول مسلم فقهی.
- صدور حکمی که موجب تضییع حق یا آزادی مشروع افراد شود.
- صدور حکمی که منجر به ظلم و بی‌عدالتی شود.
نحوه اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری
برای اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری، رئیس قوه قضاییه، رئیس دیوان عالی کشور، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح یا رئیس کل دادگستری استان می‌توانند پرونده را در صورت احراز خلاف شرع بودن حکم، جهت اعاده دادرسی کیفری به دیوان عالی کشور ارجاع دهند.
دیوان عالی کشور پس از دریافت پرونده درصورتیکه خلاف‌شرع بودن حکم را احراز کند، آن را نقض و پرونده را جهت رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده حکم قطعی، رجوع خواهد داد، اما اگر خلاف‌شرع بودن حکم برای دیوان عالی کشور محرز نشود، قرار رد اعاده دادرسی صادر خواهد شد.
آثار اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری
اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری عبدادرت‌اند از:
- انقضای اجرای حکم قطعی
- توقف اقدامات اجرایی
- رفع اثر از محکومیت
چنانچه محکومٌ‌علیه در اثر اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری برائت حاصل کند، علاوه بر آثار فوق، حق مطالبه خسارت از جمله خسارت ناشی از بازداشت غیرقانونی را نیز خواهد داشت.
کلام آخر
اعاده دادرسی کیفری یکی از مهم‌ترین طرق اعتراض به احکام قطعی کیفری است که می‌تواند موجب نقض رأی قطعی و رسیدگی مجدد به پرونده شود و در مواردی که حکم صادره بر اساس اشتباه یا تخلف در جریان رسیدگی صادر شده باشد، موجب احقاق حق و اجرای عدالت خواهد شد.
درخواست اعاده دادرسی کیفری باید با رعایت شرایط قانونی و در مهلت مقرر قانونی انجام شود. اگر درخواست اعاده دادرسی مطابق با شرایط قانونی باشد، دیوان عالی کشور به آن رسیدگی خواهد کرد و در صورت احراز دلایل اعاده دادرسی، رأی قطعی را نقض و پرونده را جهت رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارسال می‌نماید.
اعاده دادرسی کیفری یک راهکار مهم برای جبران اشتباهات قضایی و اطمینان از اجرای عدالت است. این راهکار به اشخاصی که احساس می‌کنند حکم صادره علیه آن‌ها عادلانه نیست، این امکان را می‌دهد تا از طریق یک فرایند قانونی، مجدداً امکان رسیدگی به پرونده خود را فراهم آورند.
اما لازم است توجه داشته باشیم که اعاده دادرسی یک فرایند حقوقی پیچیده است و اثبات شرایط اعاده دادرسی در هر مورد، مستلزم ارائه دلایل و مستنداتی محکم است. به همین دلیل اگر قصد دارید درخواست اعاده دادرسی کیفری را تقدیم کنید، توصیه ما این است که از یک وکیل دادگستری متخصص در امور کیفری کمک بگیرید.
مؤسسه حقوقی حق ستان با سابقه‌ای درخشان در پرونده‌های کیفری و حقوقی، آماده ارائه خدمات حقوقی به شما عزیزان است.
