عده طلاق چیست؟ قوانین عده طلاق به چه صورت است؟

ازدواج، یکی از مهم‌ترین ارکان تشکیل خانواده و بنیان جامعه است در کنار شیرینی‌ها و تعهدات این امر مقدس، گاه اختلافاتی بروز می‌کند که منجر به طلاق می‌شود (البته طلاق آخرین راه‌حلی است که در صورت بروز مشکل در زندگی مشترک باید به آن فکر کرد). در قوانین اسلامی و حقوقی ایران، برای حفظ نظم اجتماعی و صیانت از حقوق زن و شوهر، مقرراتی تحت عنوان “عده” در نظر گرفته وضع شده‌اند.

در نظام حقوقی اسلام و مدنی ایران پس از انحلال عقد نکاح به هر دلیلی، زن و مرد موظف به رعایت دوره‌ای به نام “عده” هستند. عده به معنای بازه زمانی مشخصی است که زن در آن پس از جاری‌شدن صیغه طلاق، حق ازدواج مجدد ندارد. فلسفه اصلی وضع احکام عده، حفظ حقوق زن و شوهر و جلوگیری از اختلاط نسل و فرصتی برای بازنگری و آشتی مابین زوجین عنوان شده است.

در این مقاله به بررسی تخصصی عده طلاق، انواع آن و قوانین حاکم بر آن در نظام حقوقی ایران خواهیم پرداخت.

مفهوم عده طلاق

در نظام حقوقی اسلام و به‌تبع آن در قوانین جمهوری اسلامی ایران، مقررات و احکامی برای زن مطلقه یا زوجه متوفای شوهر در نظر گرفته شده است که به‌طورکلی تحت عنوان “عده” شناخته می‌شوند.

عده، دوره‌ای است که زن موظف به سپری‌کردن آن پس از طلاق یا فوت همسر بوده و بر اساس آن در این مدت حق ازدواج مجدد را ندارد. مقوله “عده طلاق” به‌عنوان دوره‌ای الزام‌آور برای زن مطلقه رجعی یا بائن مطرح می‌شود. این دوره که با فلسفه‌ای مترقی و اهدافی متعالی وضع شده است، ظرافت‌ها و ابعاد حقوقی و فقهی خاص خود را دارا است.

در ادامه به بررسی مفهوم عده طلاق، فلسفه و اهداف آن، انواع و اقسام مختلف آن، احکام و تکالیف زن در دوره عده و همچنین موارد عدم وجوب عده طلاق از منظر حقوقی و فقهی می‌پردازیم.

تعریف لغوی عده

عده در لغت به معنای “شمار” و “حساب” آمده است. در زبان عربی، عده به معنای “عدد” و “شمار” و همچنین به معنای “وقت” و “زمان” معنا می‌شود.

در اصطلاح فقهی و حقوقی، عده به دوره‌ای اطلاق می‌شود که زن پس از انحلال و فسخ عقد نکاح به هر دلیلی، موظف به رعایت آن است و در این مدت حق ازدواج مجدد ندارد.

تعریف اصطلاحی عده طلاق

اصطلاح عده طلاق به طور خاص به دوره‌ای گفته می‌شود که زن پس از طلاق یا فسخ نکاح، ملزم به گذراندن آن مدت‌زمان معین است. در این مدت زن و شوهر همچنان محرم یکدیگر محسوب می‌شوند، اما برخی از حقوق و تکالیف زوجیت مانند سکونت مشترک و تمکین از آن‌ها ساقط می‌شود.

فلسفه و اهداف عده طلاق

از منظر فقهی و حقوقی برای عده طلاق اهداف و فلسفه‌های متعددی برشمرده شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. حفظ حقوق زن و شوهر: عده طلاق به زن فرصتی می‌دهد تا از نظر روحی و عاطفی برای زندگی جدید خود آماده شود و همچنین حقوق مالی او در این مدت توسط شوهرش تضمین می‌شود.
2. تعیین تکلیف نسل: در صورت بارداری زن، عده طلاق تا زمان وضع‌حمل ادامه خواهد داشت تا نسب فرزند مشخص شود و از بروز اختلافات و دعاوی در آینده جلوگیری به عمل آید.
3. جلوگیری از اختلاط انساب: عده طلاق از اختلاط نسل و انساب جلوگیری می‌کند و در حفظ پاکی و نجابت خانواده بسیار اهمیت دارد.

انواع عده طلاق

عده طلاق به دوره‌ای گفته می‌شود که زن پس از طلاق شرعی، حق ازدواج مجدد ندارد. مدت‌زمان عده با توجه به نوع طلاق و شرایط زن، متفاوت است. در این مطلب به بررسی سه نوع رایج عده طلاق یعنی عده رجعی، عده بائن و عده متوفی عنها می‌پردازیم.

 عده رجعی

عده رجعی به دوره‌ای گفته می‌شود که در طلاق رجعی برای زن در نظر گرفته می‌شود. در طلاق رجعی شوهر تا پایان عده طلاق، حق رجوع به زن و بازگرداندن او به زندگی مشترکشان را دارد.

عده رجعی برای زنی که شرایط عادی دارد، سه طهر است. طهر به دوره‌ای گفته می‌شود که زن از حیض پاک می‌شود و تا حیض بعدی پاک می‌ماند.

در بحث عده طلاق “حیض” به خونریزی طبیعی رحمی اطلاق می‌شود. مدت عده طلاق برای زنانی که به طور منظم عادت‌ماهانه می‌بینند، بر اساس تعداد دفعات “طه” (پاک‌شدن از خون حیض) محاسبه خواهد شد.

استثنائات در عده طلاق رجعی عبارت‌اند از:

1. اگر زن باردار باشد، عده او تا زمان وضع‌حمل وی ادامه خواهد داشت، حتی اگر این زمان بیش از سه طهر باشد.
2. اگر زن به دلیل یائسگی یا دیگر موارد، عادت ماهیانه نبیند، عده او به‌جای سه طهر، سه ماه در نظر گرفته می‌شود.

در طول عده رجعی، زن و شوهر همچنان به‌عنوان زن و شوهر شناخته می‌شوند. اگر شوهر در طول عده رجعی به زن رجوع کند، عده تمام شده و زن و شوهر می‌توانند به زندگی مشترک خود بازگردند.

 عده بائن

عده بائن به دوره‌ای گفته می‌شود که در طلاق بائن برای زن در نظر گرفته می‌شود. در طلاق بائن، شوهر پس از طلاق‌دادن زن دیگر حق رجوع به زن و بازگرداندن او به زندگی مشترک را ندارد. مدت‌زمان عده بائن برای زن با شرایط عادی سه طهر است. این مدت برای زن یائسه به مدت سه ماه در نظر گرفته می‌شود.

اما باید به این نکته توجه داشت که در طول عده بائن، زن و شوهر دیگر به‌عنوان زن و شوهر شناخته نمی‌شوند و تمامی حقوق و تکالیف زوجیت، مانند وجوب پرداخت نفقه برای آن‌ها از بین می‌رود. همچنین زن در طول عده بائن می‌تواند آزادانه از منزل خارج شود و محل زندگی خود را تغییر دهد.

 عده متوفی عنها

عده متوفی عنها به دوره‌ای گفته می‌شود که زن پس از فوت شوهرش باید سپری کند. مدت زمان عده متوفی عنها برای زنی با شرایط عادی یعنی زنی که هر ماه به طور مرتب عادت‌ماهانه می‌بیند، چهار ماه و ده روز است.

استثنائات در عده متوفی عنها عبارت‌اند از:

1. اگر زن باردار باشد، عده او تا زمان وضع‌حمل ادامه خواهد داشت.
2. اگر زن به دلیل یائسگی یا دیگر موارد، عادت ماهیانه نبیند، عده او به‌جای چهار ماه و ده روز، سه ماه خواهد بود.

عده در پرتو قانون مدنی، راهنمای جامع برای زنان مطلقه و فاقد شوهر

در پرتو قوانین مدنی جمهوری اسلامی ایران مقوله “عده” به‌عنوان دوره‌ای الزام‌آور برای زنان مطلقه یا در برخی موارد زنان فاقد شوهر، نقشی کلیدی در حفظ نظم اجتماعی، صیانت از حقوق زن و تعیین تکلیف نسل ایفا می‌کند. در ادامه به بررسی دقیق دو ماده‌قانونی مرتبط با عده طلاق و فسخ نکاح (ماده ۱۱۵۱ و ۱۱۵۲) می‌پردازیم و با زبانی ساده و قابل‌فهم برای عموم، مفاهیم کلیدی و کاربردی آن‌ها را شرح می‌دهیم.

ماده ۱۱۵۱: عده طلاق رجعی و بائن

این ماده به شفاف‌سازی و بیان مدت عده طلاق برای دو نوع طلاق رایج، یعنی طلاق رجعی و طلاق بائن می‌پردازد. طبق ابن ماده در طلاق رجعی شوهر تا پایان عده حق رجوع به همسر خود و بازگشت به زندگی مشترک را دارد. عده طلاق رجعی برای زنانی که به طور منظم عادت‌ماهانه می‌بینند، سه “طه” (سه بار پاک‌شدن از حیض) است.

همچنین در طلاق بائن رجوع شوهر به همسرش پس از طلاق صحیح و قانونی نیست. عده طلاق بائن نیز مشابه طلاق رجعی، سه طه است.

برای زنانی که یائسه شده‌اند یا به سن یائسگی نرسیده‌اند؛ اما به طور طبیعی عادت‌ماهانه نمی‌بینند، عده طلاق رجعی و بائن به‌جای سه طه، سه ماه قمری است.

ماده ۱۱۵۲: عده در نکاح موقت و انقضای آن

این ماده به بیان مدت عده در نکاح موقت و شرایط خاص آن می‌پردازد. طبق آنچه در این ماده تدوین شده در نکاح موقت که برای مدت معینی تعیین می‌شود پس از انقضای مدت یا بذل (بخشش) مدت توسط شوهر، زن موظف به گذراندن عده است.

عده در نکاح موقت برای زنانی که به طور منظم عادت‌ماهانه می‌بینند، دو طه است. اگر زن در زمان انقضای مدت نکاح موقت یا بذل آن باردار باشد، عده او تا زمان وضع‌حمل ادامه خواهد داشت.

اما برای زنانی که یائسه شده‌اند یا به سن یائسگی نرسیده‌اند؛ اما به طور طبیعی عادت‌ماهانه نمی‌بینند، عده در نکاح موقت به‌جای دو طه، چهل و پنج‌روز در نظر گرفته می‌شود.

موارد خاص عده طلاق

عده طلاق زن باردار و زن یائسه از جمله مواردی هستند که نیازمند بررسی دقیق و موشکافانه از منظر حقوقی هستند. در این نوشتار تلاش شد تا با ارائه اطلاعات دقیق و جامع، ابهامات موجود در خصوص این دو مورد خاص عده طلاق برطرف شود.

البته توجه داشته باشید که این اطلاعات صرفاً جهت آشنایی با مفاهیم حقوقی مربوط به عده طلاق ارائه شده است و به‌هیچ‌وجه جایگزین مشاوره حقوقی با وکیل متخصص نیستند.

عده طلاق زن باردار

درصورتی‌که زن در زمان طلاق باردار باشد، عده او تا زمان وضع‌حمل ادامه خواهد داشت، حتی اگر این زمان بیش از حد معمول عده طلاق (سه طهر یا سه ماه) باشد.

منطق حقوقی و فلسفه این حکم، حفظ حقوق جنین و جلوگیری از بلاتکلیفی در نسب او است. ازآنجاکه در زمان طلاق، امکان تشخیص قطعی حاملگی زن وجود ندارد، قانون‌گذار برای جلوگیری از هرگونه شبهه و تردید در خصوص نصب فرزند، عده زن باردار را تا زمان وضع‌حمل تمدید می‌کند.

مبنای فقهی این حکم برگرفته از روایات و احادیث معصومین (ع) است که در آنها تأکید شده است که عده زن باردار تا زمان وضع‌حمل او است.

به‌طورکلی بر اساس احکام فقهی و قوانین مدنی جمهوری اسلامی ایران، زن باردار چه در طلاق رجعی و چه در طلاق بائن موظف به گذراندن عده طلاق تا پایان بارداری و وضع‌حمل است. البته اگر زن باردار در طول عده طلاق سقط‌جنین کند، عده او به پایان می‌رسد.

آثار حقوقی عده طلاق زن باردار چیست؟

1. نفقه: زن باردار در طول عده طلاق مستحق دریافت نفقه از شوهر خود است. نفقه شامل تأمین خوراک، پوشاک، مسکن و سایر نیازهای ضروری زن می‌شود.
2. ارث: اگر شوهر زن باردار در طول عده طلاق فوت کند، زن او از اموالی که از وی به‌جامانده، ارث می‌برد.
3. نسب: نسب فرزند متولد شده در طول عده طلاق به شوهر زن تعلق خواهد داشت.

 عده طلاق زن یائسه

درصورتی‌که زن به دلیل یائسگی یا دیگر موارد، عادت ماهیانه نبیند، عده طلاق او به‌جای سه طهر، سه ماه خواهد بود.

منطق حقوقی این حکم این است که ازآنجاکه یائسگی به منزله پایان دوران باروری زن است، ضرورتی برای تعیین عده بر اساس طهر (پاک‌شدن از حیض) وجود ندارد. از نظر فقهی نیز در فقه اسلام، عده زن یائسه سه ماه تعیین شده است.

آثار حقوقی عده طلاق زن یائسه چیست؟

1. نفقه: زن یائسه در طول عده طلاق مستحق دریافت نفقه از شوهر خود است.
2. ارث: اگر شوهر زن یائسه در طول عده طلاق فوت کند، زن می‌تواند از اموالی که از وی به‌جامانده، ارث ببرد.

نکات مهم

در هر دو مورد زن باردار و زن یائسه، اگر زن در طول عده طلاق با مرد دیگری ازدواج کند، عقد نکاح او چه به لحاظ قانونی و چه به لحاظ شرعی، باطل و فاسد خواهد بود.

در صورت بروز هرگونه اختلاف در خصوص عده طلاق، زن می‌تواند به مراجع قضایی یا مراکز مشاوره حقوقی مراجعه و از راهنمایی وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در امور خانواده بهره‌مند شود.

توصیه‌های حقوقی دررابطه‌با عده طلاق

به زنان مطلقه توصیه می‌شود که در خصوص عده طلاق خود از یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در امور خانواده مشاوره بگیرد.  زن و شوهر در هنگام طلاق، می‌توانند با توافق یکدیگر، عده را به کم‌تر از حد مقرر در قانون تقلیل دهند. همچنین در صورت تمایل زن، شوهر می‌تواند با پرداخت مبلغی به‌عنوان”خلع” از او طلاق بگیرد و در این صورت زن مستحق عده نخواهد بود.

چه زنانی فاقد عده طلاق هستند؟

عده طلاق، دوره‌ای اجباری است که زن مطلقه رجعی یا بائن موظف به گذراندن آن است و در این مدت حق ازدواج مجدد ندارد. این حکم در شرع مقدس اسلام و قوانین مدنی جمهوری اسلامی ایران به‌منظور حفظ نظم اجتماعی، صیانت از حقوق زن و تعیین تکلیف نسل وضع شده‌اند. بااین‌حال طبق ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی، دودسته از زنان در صورت طلاق، ملزم به رعایت عده طلاق نیستند. این دودسته عبارت‌اند از:

دسته اول: زن یائسه، یائسگی به دوره‌ای گفته می‌شود که زن به طور طبیعی دیگر عادت‌ماهانه نمی‌بیند. این دوره معمولاً در سنین 45 تا 55 سالگی اتفاق می‌افتد.

فلسفه اصلی معافیت زن یائسه از عده طلاق، این است که زن یائسه به طور طبیعی امکان باروری ندارد، فلسفه اصلی عده در مورد او منتفی می‌شود و به همین دلیل نیازی به گذراندن عده طلاق ندارد.

دسته دوم: زنی که قبل از برقراری رابطه جنسی از همسرش جدا شده است. درصورتی‌که زنی قبل از برقراری رابطه جنسی با همسر خود طلاق داده شود و اصطلاحاً دخترانگی خود را از دست نداده باشد از گذراندن عده طلاق معاف می‌شود.

در این حالت ازآنجاکه امکان باروری زن وجود نداشته، فلسفه اصلی عده منتفی می‌شود و نیازی به گذراندن آن نیست. اثبات عدم برقراری رابطه جنسی در این موارد می‌تواند از طریق شهادت شهود، گواهی پزشکی قانونی یا سایر ادله صورت گیرد.

مدت عده طلاق

طبق نظر همه مراجع مدت عده طلاق به شرایط زن بستگی دارد:

• زنانی که عادت ماهیانه می‌بینند: اگر دارای قروء متعدّد و متوالی باشند، عده آن‌ها سه قروء (سه بار دیدن حیض و پاک‌شدن و غسل کردن) است. اگر در سن حیض باشند؛ ولی قروء آن‌ها متوقف شده باشد، عده آن‌ها طبق قانون شریعت و قانون مدنی سه ماه است، اما اگر یائسه باشند عده آنها چهل و پنج‌روز است.
• زنان باردار: عده زن باردار تا زمان وضع‌حمل او است، فرقی نمی‌کند که بارداری سالم باشد یا نه یا این که طلاق در چه مرحله‌ای از بارداری اتفاق افتاده باشد. عده زن تا زمانی که نوزادش به دنیا آید، ادامه دارد.

نکات مهم:

• در همه موارد عده از زمانی شروع می‌شود که صیغه طلاق جاری گردد حتی اگر زن در آن زمان از طلاق خود مطلع نباشد.
• زن در طول عده باید از انجام کارهایی مانند ازدواج مجدد که بر حرمت او خدشه وارد می‌کند خودداری کند.
• شوهر در طول عده رجعی موظف است به زن نفقه بدهد و البته شوهر در این مدت حق رجوع به زن را دارد.
• در صورت فوت شوهر در طول عده، زن از او ارث می‌برد.

در آخر…

عده طلاق، دوره‌ای است که از نظر شرعی و قانونی برای زن پس از طلاق یا فوت همسر در نظر گرفته شده است. این دوره دارای فلسفه و احکام خاص خود بوده و زن مطلقه یا زنی که همسر او فوت شده، موظف به رعایت آن است. آگاهی از قوانین مربوط به عده طلاق از بروز مشکلات حقوقی و تضییع حقوق زن و شوهر جلوگیری می‌کند.

فلسفه عده طلاق از منظر اسلام، حفظ حقوق زن و شوهر و اطمینان از عدم بارداری زن پس از طلاق است. البته این مقاله تنها به‌منظور افزایش آگاهی شما در خصوص عده طلاق نگارش شده و به‌هیچ‌عنوان جایگزین مشاوره با یک وکیل مجرب و مشاور حقوقی نمی‌شود.

به‌منظور کسب اطلاعات بیشتر و گرفتن مشاوره حقوقی در خصوص طلاق و عده طلاق می‌توانید با وکیل طلاق موسسه ی حقوقی حق‌ ستان تماس بگیرید.