گزارش اصلاحی یکی از مفاد مهم و کاربردی در قانون آیین دادرسی مدنی است که به طرفین دعوی این امکان را می‌دهد تا اختلافات خود را خارج از فرایند دادرسی و با توافق یکدیگر حل‌وفصل کنند. گزارش اصلاحی از نظر ماهیتی، یک عقد صلح است که توسط قاضی دادگاه تنظیم خواهد شد و برای طرفین دعوی و قائم‌مقام قانونی آن‌ها لازم‌الاجرا است.
گزارش اصلاحی یکی از روش‌های ختم رسیدگی در قانون آیین دادرسی مدنی است که به‌موجب آن، طرفین دعوی می‌توانند در هر مرحله از دادرسی با سازش به اختلافات خود پایان دهند. گزارش اصلاحی پس از تنظیم توسط قاضی به امضای طرفین می‌رسد و به‌عنوان سندی معتبر برای آن‌ها محسوب می‌شود که به لحاظ قانونی نیز اعتبار دارد.
در حوزه حقوقی رسیدگی به پرونده‌ها و درخواست‌های حقوقی برای اجرای تعهدات و رسیدن به توافق بین طرفین دعوا، یکی از موضوعات مهم است.
یکی از مسائل مهم در خصوص گزارش اصلاحی، وضعیت اجرایی آن است. به‌عبارت‌دیگر درصورتی‌که یکی از طرفین گزارش اصلاحی از اجرای تعهدات خود خودداری کند، آیا طرف دیگر می‌تواند به درخواست خود، اجرائیه علیه آن طرف را صادر کند؟
در پاسخ به این سؤال، نظرات مختلفی وجود دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت. برای رسیدن به پاسخ‌های خود در این زمینه با ما همراه شوید.
ماهیت گزارش اصلاحی
از نظر حقوقی ماهیت گزارش اصلاحی نشان می‌دهد که این گزارش یک قرارداد واقعی است. این بدان معنا است که برای تحقق آن، توافق اراده طرفین دعوی ضروری است و نیاز به تشریفات خاصی ندارد.
گزارش اصلاحی در حقیقت توافق طرفین دعوی در مورد اختلافات حقوقی بین آن‌ها است که توسط دادگاه به‌عنوان داور رسمی، تأیید شده است. این توافق، تابع قواعد عمومی قانون مدنی است در نتیجه از اعتبار امر قضاوت شده برخوردار نیست.
طبق قانون طرفین گزارش اصلاحی همانند سایر پیمان گذاران، این حق را دارند که آن را به دلایل مختلفی مانند مخالفت با نظم عمومی، اشتباه، اکراه، تدلیس و عیب، ابطال یا فسخ کنند.
به عبارتی باتوجه‌به این که گزارش اصلاحی از نظر اثر، تابع قواعد عمومی قانون مدنی است. اگر گزارش اصلاحی با قانون اساسی کشور، احکام شرعی یا نظم عمومی مخالف باشد، باطل است. همچنین طرفین گزارش اصلاحی مانند طرفین سایر قراردادها می‌توانند آن را فسخ یا باطل کنند.
تفاوت گزارش اصلاحی با حکم دادگاه
گزارش اصلاحی، از نظر ماهیت و اثر با حکم دادگاه متفاوت است. گزارش اصلاحی، یک قرارداد واقعی است و اعتبار آن تابع قواعد عمومی قانون مدنی است، اما حکم دادگاه، یک تصمیم قضایی بوده و از اعتبار امر قضاوت شده برخوردار است.
موارد تنظیم گزارش اصلاحی در قانون آیین دادرسی مدنی
ماده 178 قانون آیین دادرسی مدنی، مقرر داشته:
«در هر مرحله از دادرسی مدنی، طرفین دعوی می‌توانند دعوای خود را با سازش خاتمه دهند.»
بر اساس این ماده، طرفین دعوی در هر مرحله از دادرسی چه قبل از اقامه دعوی یا چه پس از اقامه دعوی، می‌توانند با سازش به دعوای خود پایان دهند.
گزارش اصلاحی پیش از اقامه دعوی
به‌منظور تنظیم گزارش اصلاحی پیش از اقامه دعوی، خواهان یا خوانده باید از دادگاه درخواست کند تا طرف او را به‌منظور سازش به دادگاه دعوت کند. در این صورت اگر خوانده نیز از این پیشنهاد استقبال کند، دادگاه مفاد قرارداد صلح را در صورت‌جلسه می‌نویسد و به امضای طرفین می‌رساند.
این نوع گزارش اصلاحی در عمل، کاربرد چندانی ندارد و کم‌تر از گزارش اصلاحی پس از اقامه دعوی استفاده خواهد شد.
گزارش اصلاحی پس از اقامه دعوی
گزارش اصلاحی پس از اقامه دعوی، رایج‌ترین نوع گزارش اصلاحی است. در این نوع گزارش اصلاحی، طرفین دعوی در هر مرحله از دادرسی می‌توانند به توافق رسیده و به سازش برسند و به این وسیله دعوی را پایان دهند.
برای تنظیم گزارش اصلاحی پس از اقامه دعوی، طرفین باید به دادگاه مراجعه کنند و درخواست تنظیم گزارش اصلاحی را مطرح نمایند. دادگاه پس از بررسی درخواست طرفین، اگر شرایط سازش را احراز دانست برای تنظیم گزارش اصلاحی اقدام خواهد کرد.
مفاد گزارش اصلاحی باید به طور کامل و دقیق در صورت‌جلسه قید شوند و در نهایت صورت‌جلسه به امضای طرفین برسد. گزارش اصلاحی پس از امضای طرفین کاملاً قانونی و قابل استناد بوده و مانند حکم دادگاه، لازم‌الاجرا است.
مزایا و معایب گزارش اصلاحی پس از اقامه دعوی
مزایای گزارش اصلاحی پس از اقامه دعوی عبارت‌اند از:
- صرفه‌جویی در وقت و هزینه.
- جلوگیری از تشدید اختلافات.
- حفظ روابط حسنه طرفین دعوی.
معایب گزارش اصلاحی پس از اقامه دعوی عبارت‌اند از:
- در این مرحله ممکن است یکی از طرفین دعوی از تنظیم گزارش اصلاحی منصرف شود.
- این احتمال وجود دارد که یکی از طرفین دعوی، مفاد گزارش اصلاحی را اجرا نکند.
قابلیت اجرای گزارش اصلاحی
قانون آیین دادرسی مدنی در ماده 184، گزارش اصلاحی را نسبت به طرفین و قائم‌مقام قانونی آن‌ها نافذ و معتبر دانسته و نحوه اجرای آن را مانند اجرای احکام دادگاه‌های دادگستری معین کرده است.
بر اساس این ماده، گزارش اصلاحی در حکم، حکم دادگاه است و قابلیت اجرا دارد.
برای اجرای گزارش اصلاحی، ذی‌نفع باید دادخواستی به همراه اصل گزارش اصلاحی و کپی آن را به دادگاه صادرکننده گزارش اصلاحی تقدیم کند. دادگاه پس از بررسی دادخواست در صورت احراز شرایط قانونی گزارش، دستور صدور اجرائیه را صادر خواهد کرد.
اجرائیه گزارش اصلاحی، توسط مأمور اجرا به محکومٌ‌علیه ابلاغ خواهد شد. محکومٌ‌علیه باید در همین مهلت مقرری که در اجرائیه مشخص شده، مفاد گزارش اصلاحی را اجرا کند. در صورت عدم اجرای گزارش اصلاحی، ذی‌نفع می‌تواند با مراجعه به دادگاه صادرکننده اجرائیه، درخواست الزام خوانده نسبت به اجرائیه را داشته باشد.
توجه داشته باشید که گزارش اصلاحی در برخی موارد قابلیت اجرا ندارد. این موارد عبارت‌اند از:
- اگر گزارش اصلاحی با قانون، شرع یا نظم عمومی مغایر باشد.
- درصورتی‌که طرفین از حق تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی خود صرف‌نظر نکرده باشند.
- چنانچه طرفین دعوی، مفاد گزارش اصلاحی را اجرا نکرده باشند.
نظر اکثریت در خصوص وضعیت اجرایی گزارش اصلاحی
بر اساس نظر اکثریت، خوانده نمی‌تواند به درخواست خود علیه خواهان اجرائیه صادر کند. این نظر مبتنی بر دو دلیل اصلی است که عبارت‌اند از:
اصل حاکمیت خواهان در درخواست اجرائیه: طبق ماده 1 قانون اجرای احکام مدنی «اجرای احکام مدنی به درخواست ذی‌نفع به عمل می‌آید.» به همین دلیل اصل بر این است که تنها خواهان دعوی می‌تواند درخواست اجرائیه داشته باشد.
فقدان تصریح در قانون: در هیچ یک از مواد قانون اجرای احکام مدنی، صدور اجرائیه علیه خواهان به درخواست خوانده پیش‌بینی نشده است در نتیجه با استناد به قانون اجرای احکام مدنی، امکان درخواست اجرائیه برای خوانده وجود ندارد.
در ادمه استدلال‌های نظر اکثریت را بررسی خواهیم کرد.
اصل حاکمیت خواهان در درخواست اجرائیه
اصل حاکمیت خواهان در درخواست اجرائیه به این معنا است که تقاضای صدور اجرائیه تنها برای خواهان دعوی امکان‌پذیر است. این اصل مبتنی بر این قاعده حقوقی تدوین شده که خواهان کسی است که در دعوی حقوقی، حقی از وی ضایع شده و آن را از طرف مقابل خود مطالبه می‌کند. باتوجه‌به این اصل تنها خواهان است که می‌تواند از دادگاه بخواهد تا با به اجرا گذاشتن اجرائیه، حقش را از طرف مقابلش پس بگیرد.
در گزارش اصلاحی نیز خواهان کسی است که حقی را از خوانده مطالبه دارد؛ بنابراین تنها خواهان است که می‌تواند درخواست صدور اجرائیه علیه خوانده را داشته باشد.
فقدان تصریح در قانون
در قانون اجرای احکام مدنی به صراحت بیان شده که «اجرای احکام مدنی به درخواست ذی‌نفع به عمل می‌آید.» در این ماده، ذی‌نفع به کسی گفته می‌شود که حقی را از دیگری مطالبه می‌کند.
در گزارش اصلاحی، خواهان شخصی است که برای مطالبه حق خود از دیگری به دادگاه مراجعه می‌کند. پس خواهان ذی‌نفع است و خوانده، ذی‌نفع محسوب نمی‌شود و نمی‌تواند درخواست صدور اجرائیه علیه خواهان را داشته باشد.
توصیه‌های فعالانه
مبتنی بر نظر اکثریت، توصیه می‌شود که اگر خواهان در گزارش اصلاحی، تعهدی به نفع خوانده داشته باشد و خوانده از اجرای آن خودداری کند، خواهان می‌تواند طبق قانون با طرح دعوای جدید، الزام خوانده به اجرای تعهداتش را از دادگاه درخواست کند.
در این دعوا، خواهان باید با ارائه گزارش اصلاحی و سایر مستندات، تعهد خوانده را به دادگاه اثبات نمایند.
درصورتی‌که دادگاه دعوای خواهان را وارد و موجه تشخیص دهد، حکم به الزام خوانده به اجرای تعهداتش صادر خواهد کرد.
با صدور این حکم خوانده مکلف می‌شود ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ حکم، تعهدات خود را اجرا کند. چنانچه خوانده پس از این مدت از اجرای تعهدات خود خودداری کند، خواهان می‌تواند برای اجرای حکم از طریق اجرای احکام مدنی اقدام کند.
نظر اقلیت در خصوص وضعیت اجرایی گزارش اصلاحی
بر اساس نظر اقلیت خوانده می‌تواند به درخواست خود، اجرائیه علیه خواهان صادر کند. این نظر مبتنی بر دو دلیل اصلی است که عبارت‌اند از:
- اعتبار امر مختومه: ماده 184 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می‌دارد که «مفاد سازش‌نامه که به‌موجب آن تعهدی به نفع ثالثی شده باشد، نسبت به ثالث نیز نافذ و معتبر است.» در نتیجه گزارش اصلاحی که توسط دادگاه صادر می‌شود، دارای اعتبار امر مختومه است و مجدداً قابل رسیدگی نیست.
- عدم تعارض با اصل حاکمیت خواهان در درخواست اجرائیه: صدور اجرائیه علیه خواهان به درخواست خوانده، با اصل حاکمیت خواهان در درخواست اجرائیه تعارضی ندارد؛ بلکه در این حالت خوانده صرفاً از حق خود برای اجرای توافق صورت‌گرفته، استفاده خواهد کرد.
نکات مهم در خصوص وضعیت اجرایی گزارش اصلاحی بر اساس نظر اقلیت که باید به آن‌ها توجه داشته باشید به شرح زیر هستند:
اگر خوانده در گزارش اصلاحی، تعهدی به ذمه خواهان داشته باشد و خواهان از اجرای آن خودداری کند، خوانده قانوناً این حق را دارد با درخواست از دادگاه، اجرائیه علیه خواهان را صادر کند.
در این حالت دادگاه با بررسی گزارش اصلاحی و سایر مستندات، نسبت به صدور اجرائیه علیه خواهان اقدام خواهد کرد.
نظر کمیسیون (نشست قضائی 5 مدنی)
کمیسیون پنجم حقوقی دیوان عالی کشور در نشست مورخ سوم خرداد 1399 در خصوص قابلیت صدور اجرائیه علیه خواهان به فرض این که خوانده تعهداتی را در گزارش اصلاحی به عهده گرفته است به شرح ذیل رأی داده است:
«هر چند مفاد ماده 184 قانون آیین دادرسی مدنی به طور اطلاق حکم سازش فی‌مابین طرفین پرونده را اعلام داشته، اما برابر موازین حقوقی تنها خواهان دعوا می‌تواند به‌موجب قانون اجرای احکام مدنی، تقاضای اجرائیه کند و چنانچه مفاد سازش‌نامه مبین قبول تعهداتی از سوی خواهان باشد به‌عنوان قراردادی قلمداد می‌شود که ذی‌نفع می‌تواند الزام متعهد را در صورت عدم انجام تعهد با طرح دعوای جداگانه مطالبه کند و خوانده نمی‌تواند به استناد گزارش اصلاحی، علیه خواهان درخواست صدور اجرائیه کند.»
قانون اجرای احکام مدنی و اجرائیه
طبق ماده 1 قانون اجرای احکام مدنی، «اجرای احکام مدنی به درخواست ذی‌نفع، انجام می‌گیرد.» بنابراین، اصل بر این است که تنها خواهان دعوی می‌تواند درخواست اجرائیه کند.
اجرائیه، سندی است که توسط دادگاه صادر می‌شود و به مامور اجرا اجازه می‌دهد تا حکم یا قرار دادگاه را اجرا کند. اجرائیه می‌تواند علیه اموال محکوم‌علیه، حقوق او یا شخص ثالث صادر شود.
گزارش اصلاحی در دفتر اسناد رسمی
سازش در دفتر اسناد رسمی، یکی از انواع روش‌های تنظیم گزارش اصلاحی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود. برای تنظیم سازش در دفتر اسناد رسمی طرفین دعوی به دفتر اسناد رسمی مراجعه کرده و سازش‌نامه‌ای را تنظیم می‌کنند که توسط سردفتر اسناد رسمی، گواهی می‌شود.
سازش در دفتر اسناد رسمی مزایای زیر را دارد که عبارت‌اند از:
- سرعت و سهولت در تنظیم سازش‌نامه.
- اعتبار و اطمینان بیشتر سازش‌نامه.
- امکان الزام طرفین به اجرای سازش‌نامه.
سازش‌نامه تنظیمی در دفتر اسناد رسمی، یک سند رسمی است و مانند سایر اسناد رسمی، قابلیت اجرا و اعتبار قانونی دارد. متعهدله سند یعنی طرفی که مفاد آن به نفع وی تنظیم شده می‌تواند برای اجرای آن از طریق دفتر اسناد رسمی تنظیم‌کننده سازش‌نامه و اجرائیات اداره ثبت اقدام کند. اجرای احکام دادگستری در این خصوص تکلیفی نخواهد داشت.
مرحله‌های اجرای گزارش اصلاحی در دفتر اسناد رسمی
برای اجرای گزارش اصلاحی در دفتر اسناد رسمی، متعهدله سند باید مدارک زیر را به دفتر اسناد رسمی تنظیم‌کننده سازش‌نامه ارائه دهد:
- اصل سازش‌نامه.
- کپی شناسنامه و کارت ملی متعهدله.
- کپی شناسنامه و کارت ملی متعهد.
پس از ارائه مدارک توسط متعهدله، دفتر اسناد رسمی برای صدور اجرائیه اقدام خواهد کرد و در نهایت اجرائیه صادر شده توسط دفتر اسناد رسمی، به متعهد ابلاغ می‌شود.
متعهد، پس از ابلاغ اجرائیه باید ظرف مدت 10 روز، نسبت به اجرای تعهدات خود اقدام کند. در صورت عدم اجرای تعهدات توسط متعهد، متعهدله می‌تواند از طریق اجرائیات اداره ثبت، نسبت به اجرای سازش‌نامه اقدام نماید.
توجه داشته باشید که سازش‌نامه تنظیمی در دفتر اسناد رسمی باید به‌صورت کامل و دقیق تنظیم شود تا در آینده، مشکلی در اجرای آن ایجاد نشود.
مندرجات گزارش اصلاحی
مندرجات گزارش اصلاحی عبارت‌اند از:
- نام و نام خانوادگی طرفین دعوی
- موضوع دعوی
- مفاد سازش
- تاریخ تنظیم گزارش اصلاحی
- امضای طرفین دعوی
مفاد سازش، مهم‌ترین بخش از گزارش اصلاحی است. در این بخش توافقات طرفین دعوی در خصوص اختلافات بین آنان به‌صورت مکتوب بیان می‌شوند.
مفاد سازش توافقی و شامل موارد مختلفی از قبیل موارد زیر است:
- قبول دعوی
- رد دعوی
- توافق در خصوص موضوع دعوی
- توافق در خصوص خسارات
خسارات، یکی از مواردی است که ممکن است در گزارش اصلاحی به آن اشاره شود. طرفین دعوی می‌توانند در خصوص خسارات وارده با یکدیگر به توافق برسند و سازش کنند.
خسارات گزارش اصلاحی طبق آنچه در ماده 517 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر شده، شامل موارد زیر است:
- تأخیر در انجام تعهد یا عدم انجام تعهد.
- اجرت‌المثل ناشی از عدم تسلیم خواسته یا تأخیر تسلیم.
اگر در گزارش اصلاحی در خصوص خسارات، توافقی صورت نگیرد، طرفین می‌توانند در آینده برای مطالبه خسارات دوباره اقدام کنند، اما در این صورت باید ثابت کنند که خسارات وارده، ناشی از عدم اجرای گزارش اصلاحی بوده است.
کلام آخر
گزارش اصلاحی، یک راهکار مؤثر برای حل‌وفصل اختلافات حقوقی است که مزایای متعددی برای طرفین دعوی به همراه دارد و به طرفین دعوی این امکان را می‌دهد تا اختلافات خود را خارج از فرایند دادرسی و با توافق یکدیگر حل‌وفصل کنند.
باتوجه‌به آثار اجرایی گزارش اصلاحی، بهتر است که طرفین در تنظیم آن دقت کافی داشته باشند تا در آینده دچار مشکل نشوند.
به‌طورکلی وضعیت اجرایی گزارش اصلاحی از نظر قانونی، قابل‌قبول است. بااین‌حال از نظر عدالت، صدور اجرائیه در صالح خوانده، محل تردید است.
بر اساس ماهیت گزارش اصلاحی، این امکان وجود دارد که یکی از طرفین دعوی از اجرای تعهدات خود خودداری کند. در این صورت طرف دیگر دعوی می‌تواند با طرح دعوای جدید، الزام طرف مقابل به اجرای تعهداتش را از دادگاه درخواست نماید.
اگر طرفین دعوی قصد دارند تا گزارش اصلاحی را به‌عنوان یک سند معتبر و قابل‌اجرا در نظر بگیرند که اعتبار قانونی داشته باشد، لازم است که آن را در دفتر اسناد رسمی تنظیم کنند. همچنین بهتر است که با یک وکیل مجرب و باتجربه در این زمینه مشورت نمایند.
وکلای ماهر و متخصص مؤسسه حقوقی حق ستان در وضعیت اجرایی گزارش اصلاحی به شما کمک می‌کنند تا از صحت و اعتبار گزارش اصلاحی اطمینان حاصل کنید و احتمال اجرای گزارش اصلاحی را افزایش دهید. همچنین وکلای پایه یک دادگستری این مؤسسه در صورت عدم اجرای گزارش اصلاحی از حقوق شما به‌عنوان خواهان یا خوانده دعوی، دفاع خواهند کرد.
