درختی که خشکیده است، برگ‌هایش می‌ریزند. خانه‌ای که خالی از سکنه است، متروکه می‌شود و به ویرانه تبدیل می‌شود و انسانی که از دنیا می‌رود، اموالش به دیگران می‌رسد.
ارث، حقی است که از اموال متوفی به بازماندگان او می‌رسد. تقسیم ارث، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که پس از فوت یک فرد موردتوجه قرار می‌گیرد.
تقسیم اموال و دارایی‌های متوفی بر اساس قوانین و مقرراتی که در هر کشوری وجود دارد، انجام می‌شود. تقسیم ارث در ایران نیز قوانین و مقررات خاص خود را دارد و مطابق با شریعت اسلام و آنچه در قانون مدنی کشور به تصویب رسیده، انجام می‌شود.
در این مقاله به بررسی انواع روش‌های تقسیم ارث خواهیم پرداخت.
نزدیک‌ترین افراد به فرد متوفی، فرزندان و خانواده‌اش هستند. این افراد، بیشترین حق را بر اموال و دارایی‌های فرد متوفی دارند به همین دلیل در قوانین مدنی کشور و طبق قوانین شریعت، بیشترین سهم از ارث به فرزندان و همسر فرد متوفی خواهد رسید.
در کنار فرزندان و همسر، پدر و مادر متوفی، خواهران و برداران و دیگر خویشاوندان فرد متوفی نیز از اموال به‌جامانده از او حق ارث‌بری دارند. البته میزان این سهم‌الارث هر یک از این افراد به نسبت نزدیکی نسبی فرد با متوفی، بستگی دارد.
تقسیم ارث به روش‌های شرعی
در دین اسلام، قوانین و مقرراتی برای تقسیم ارث وجود دارد که بر اساس آنها، اموال و دارایی‌های فرد متوفی، بین ورثه او تقسیم می‌شود.
ارث به معنای انتقال مالکیت اموال و دارایی‌های فرد متوفی به ورثه ایشان است. این اموال و دارایی‌ها می‌توانند شامل پول، زمین، خانه، ماشین، اموال منقول و غیرمنقول و سایر دارایی‌های متوفی باشند.
ورثه، افرادی هستند که بر اساس قوانین شرعی، حق ارث‌بری دارند. فرزندان، همسر، پدر و مادر، خواهران و برداران، خویشاوندان نسبی و سببی فرد متوفی جزو ورثه ایشان محسوب می‌شوند.
روش‌های تقسیم ارث به روش‌های شرعی به‌طورکلی به سه دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
روش تقسیم ارث به‌صورت سهم‌الارث
یکی از روش‌های شرعی تقسیم ارث، تقسیم اموال و دارایی‌های متوفی به‌صورت سهم‌الارث است. در این رو، سهم هر یک از ورثه بر اساس قوانین فقه اسلامی تعیین و بین آنها تقسیم می‌شود. بر اساس این قوانین، مطابق با قرابت نسبی ورثه با متوفی، میزان سهم هر یک از آنها مشخص خواهد شد.
سهم‌الارث فرزندان
فرزندان، نزدیک‌ترین خویشاوندان فرد متوفی هستند و طبق احکام شرعی، بیشترین سهم از ارث را دارند. سهم‌الارث فرزندان، به شرح زیر است:
- پسر: یک‌دوم
- دختر: یک‌چهارم
سهم‌الارث همسر
همسر، پس از فرزندان، بیشترین سهم از ارث را دارد. سهم‌الارث همسر از اموال متوفی به شرح زیر مشخص می‌شود:
- درصورتی‌که همسر از متوفی فرزند داشته باشد، ارثیه او یک‌چهارم خواهد بود.
- درصورتی‌که همسر از متوفی صاحب فرزندی نشده باشد، یک‌دوم از اموال و دارایی‌های متوفی را به ارث خواهد برد.
سهم‌الارث پدر و مادر
طبق قوانین و احکام شرعی، پدر و مادر متوفی پس از فرزندان و همسر متوفی در رتبه سوم ورثه قرار می‌گیرند و در صورت عدم داشتن همسر یا فرزند، اموال متوفی برای آنها تقسیم می‌شود. سهم‌الارث پدر و مادر به شرح زیر است:
- پدر: یک‌ششم
- مادر: یک‌ششم
سهم‌الارث اجداد
اجداد، خویشاوندان پدری یا مادری فرد متوفی هستند و تقسیم‌الارث بین آنها به شرح زیر است:
اجداد پدری: یک‌سوم
اجداد مادری: یک‌ششم
سهم‌الارث برادران و خواهران
برادران و خواهران، خویشاوندان نسبی فرد متوفی بوده و درصورتی‌که متوفی دارای خویشاوندان خونی نزدیک‌تری نباشد، اموالش بین آنها به شرح زیر تقسیم خواهد شد:
- برادر یا خواهر ابوینی: دو به یک. در اصطلاح عامیانه به برادر یا خواهر ابوینی، برادر یا خواهر تنی (که هر دو از یک پدر و مادر مشترک متولد شده باشند) گفته می‌شود.
سهم‌الارث برادر یا خواهر ابوینی، در تقسیم ارث مطابق با احکام شرعی، دو به یک است. به این معنا که اگر یک برادر ابوینی وجود داشته باشد، تمام ارث به او می‌رسد. اگر دو برادر ابوینی وجود داشته باشند، هر یک از آنها، یک‌دوم از اموال ارث را می‌بردند و اگر سه برادر یا خواهر ابوینی یا بیشتر وجود داشته باشند از اموال و دارایی‌های متوفی به‌تساوی ارث خواهند برد.
- برادر یا خواهر ابی: دو به یک. برادر یا خواهر ابی به خواهر یا برادری گفته می‌شود که تنها پدر آنها مشترک باشد به‌عبارت‌دیگر این دو خواهر یا برادر از یک پدر، اما از مادران متفاوت متولد شده‌اند. سهم‌الارث برادر یا خواهر ابی، در تقسیم ارث، دو به یک است.
- برادر یا خواهر امی: یک‌به‌یک. خواهر یا بردار امی نیز به خواهران و برادرانی گفته می‌شود که مادر آنها مشترک است، اما از یک پدر متولد نشده‌اند.
تقسیم ارث بین آنها نیز به نسبت یک‌به‌یک است به این معنا که اگر یک برادر یا خواهر امی وجود داشته باشد، یک‌سوم اموال متوفی را ارث می‌برد. اگر دو برادر یا خواهر امی وجود داشته باشند، ارثیه هر یک از آنها، یک‌سوم از اموال متوفی خواهد بود و اگر سه برادر یا خواهر امی یا بیشتر وجود داشته باشند، اموال به‌تساوی بین آنها تقسیم خواهد شد.
روش تقسیم ارث به‌صورت تراضی
در این روش، ورثه با توافق یکدیگر، نسبت به تقسیم اموال و دارایی‌های فرد متوفی اقدام می‌کنند. این روش بیشترین انعطاف‌پذیری را در تقسیم ارث دارد و می‌تواند نیازها و خواسته‌های همه ورثه را برآورده کرده و موجبات رضایت آنها را فراهم آورد.
روش تقسیم ارث به‌صورت صلح
در این روش، یکی از ورثه، سهم خود را به دیگری می‌بخشد. این روش می‌تواند در مواردی که بین ورثه اختلاف به وجود آمده باعث حل مشکل شود.
البته، لازم به ذکر است که تقسیم ارث به روش‌های صلح و تراضی، تنها در صورتی قابل اجرا هستند که بین ورثه توافق وجود داشته باشد. درصورتی‌که بین ورثه اختلافی پیش آید، تقسیم ارث باید از طریق دادگاه انجام شود.
در چه شرایطی تقسیم ارث به روش‌های شرعی ممکن نیست؟
در برخی موارد، تقسیم ارث به روش‌های شرعی انجام نمی‌شود. درصورتی‌که متوفی وصیت کرده باشد که اموال و دارایی‌های او به یک یا چند نفر خاص برسد، ارثیه بر اساس وصیت متوفی تقسیم خواهد شد.
همچنین اگر متوفی هیچ وارثی نداشته باشد اموال و دارایی‌های او به بیت‌المال می‌رسد.
تقسیم قانونی اموال بین وراث
تقسیم قانونی اموال بین وراث با استناد به قوانین و مقرراتی صورت می‌گیرد که در قانون مدنی ایران به آنها اشاره شده است. این قوانین بر اساس قرابت نسبی ورثه با متوفی، میزان سهم هر یک از آنها را مشخص می‌کنند به عبارتی در قانون مدنی ایران، تقسیم ارث بر اساس دو اصل نسب و سبب انجام می‌شود.
تقسیم ارث طبق قانون مدنی ایران بر اساس طبقه‌بندی وراث انجام می‌شود. در قانون مدنی ایران ماده 862، وراث در سه طبقه دسته‌بندی می‌شوند:
طبقه اول: این طبقه شامل پدر و مادر، فرزندان و اولاد آنها (نوه‌ها) متوفی است. درجه اول شامل پدر و مادر و فرزندان متوفی است. درجه دوم شامل نوه‌ها متوفی است.
طبقه دوم: این طبقه شامل پدربزرگ، مادربزرگ، جد و جده، خواهر و برادر متوفی است. درجه اول شامل جد و جده، خواهر و برادر متوفی را شامل می‌شود. فرزندان برادر و خواهر میت برای ارث‌بری در درجه دوم این طبقه قرار می‌گیرند.
طبقه سوم: این طبقه شامل عموها، عمه‌ها، دایی‌ها و خاله‌ها و فرزندان آنها است. در درجه اول عموها، عمه‌ها، دایی‌ها و خاله‌ها ارث می‌برند و در درجه دوم ارثیه به فرزندان عموها، عمه‌ها، دایی‌ها و خاله‌ها تعلق می‌گیرد.
توجه داشته باشید که همسر متوفی همیشه در کنار خویشاوندان نسبی وی و در محدوده طبقه‌های مذکور از اموال به‌جامانده از متوفی، ارث خواهد برد. طبق قانون، تقسیم اموال بین وراث بر اساس این طبقه‌بندی انجام می‌شود و هر طبقه حقوق وراثت خود را در دسته‌بندی مربوطه خواهد داشت.
سهم‌الارث هر یک از وراث قانونی بر اساس طبقه‌ای که در آن قرار می‌گیرند، انجام می‌شود و متناسب با نزدیکی که با متوفی دارند از اموال او ارث می‌برند.
تقسیم ارث بر اساس وصیت‌نامه
طبق قانون مدنی ایران هر شخصی می‌تواند قبل از مرگ خود بر یک‌سوم از اموال خود وصیت کرده و آن را برای هر شخص که دوست دارد به ارث بگذارد. ارثی که طبق وصیت به آن شخص رسیده از سهم‌الارث قانونی وی نمی‌کاهد.
تقسیم ارث بر اساس وصیت‌نامه به این معنا است که متوفی در زمان حیات خود، دارایی‌هایش را به هر طریقی که می‌خواهد، بین وراث خود تقسیم کند. این تقسیم‌بندی باید به‌صورت کتبی و در قالب وصیت‌نامه انجام شود.
وصیت‌نامه می‌تواند رسمی یا عادی باشد. وصیت‌نامه رسمی در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و دارای اعتبار بیشتری نسبت به وصیت‌نامه عادی است.
در وصیت‌نامه، متوفی می‌تواند اموال خود را به هر یک از وراث خود ببخشد یا کسی را از ارث محروم کند. همچنین می‌تواند اموال خود را به اشخاصی که وارث قانونی وی نیستند، ببخشد.
درصورتی‌که متوفی وصیت‌نامه داشته باشد، تقسیم ارث بر اساس آن انجام می‌شود و وراث قانونی، فقط در صورتی می‌توانند از اموال متوفی ارث ببرند که نام آنها در وصیت‌نامه ذکر شده باشند.
البته نوشتن وصیت‌نامه و وصیت بر نحوه تقسیم‌الارث نیز دارای محدودیت‌هایی است. برای مثال متوفی نمی‌تواند بر بیش از یک‌سوم از اموال خود وصیت کند یا همه اموال خود را به اشخاصی غیر از وراث قانونی خود ببخشد.
تقسیم ارث بر اساس وصیت‌نامه به شرح زیر است:
- اگر وصیت‌نامه رسمی باشد پس از فوت متوفی، وصیت‌نامه به دادگاه ارائه می‌شود. دادگاه پس از بررسی وصیت‌نامه، آن را به اجرا خواهد گذاشت.
- اگر وصیت‌نامه عادی باشد، وراث باید وصیت‌نامه را در دادگاه ثبت کنند تا وصیت‌نامه در دادگاه بررسی شده و نسبت به اجرای آن حکم صادر شود. مواردی که در تقسیم ارث بر اساس وصیت‌نامه باید در نظر گرفته شود.
تماس با وکلا و مشاورین حقوقی موسسه حقوقی حقستان
برای دریافت مشاوره رایگان با مؤسسه حقوقی حقستان بر روی دکمه ی مشاوره رایگان کلیک کنید یا فرم درخواست مشاوره را پر کنید.
شیوه‌نویسی وصیت‌نامه‌های قانونی
در ایران، دو نوع وصیت‌نامه قانونی وجود دارد:
- وصیت‌نامه رسمی: این نوع وصیت‌نامه باید در حضور یک سردفتر اسناد رسمی و دو شاهد نوشته و امضا شود.
- وصیت‌نامه خودنوشت: این نوع وصیت‌نامه باید به‌صورت مکتوب و با خطی خوانا نوشته شده و در حضور دو شاهد امضا شود.
در هر دو نوع وصیت‌نامه قانونی، وصیت گذار باید بالای 18 سال سن داشته باشد و همچنین در سلامت کامل عقلی باشد.
وصیت‌نامه‌های قانونی باید به‌صورت مکتوب و با خطی خوانا نوشته و حتماً توسط دو شاهد عاقل و بالغ امضا شوند.
محتویات وصیت‌نامه‌های قانونی در ایران
وصیت‌نامه‌های قانونی باید شامل اطلاعات زیر باشند:
- نام و نام خانوادگی وصیت گذار
- تاریخ تولد وصیت گذار
- محل اقامت وصیت گذار
- لیست کامل اموال و دارایی‌های وصیت گذار
- تقسیم اموال و دارایی‌های وصیت گذار به‌صورت مشخص
قوانین و مقررات مربوط به وصیت‌نامه‌های قانونی در ایران در ماده‌های 835 تا 858 قانون مدنی ایران آمده‌اند.
مقایسه‌ای بین انواع روش‌های تقسیم ارث
تقسیم ارث به لحاظ قانونی بر اساس قانون مدنی ایران انجام می‌شود. در این تقسیم‌بندی، سهم‌الارث هر یک از وراث بر اساس طبقه‌ای که در آن قرار می‌گیرند، تعیین خواهد شد.
تقسیم ارث به لحاظ شرعی، متناسب با احکام شرعی اسلام انجام می‌شود. در این تقسیم‌بندی، سهم‌الارث هر یک از وراث بر اساس آنچه در قرآن کریم و احادیث نبوی آماده، تعیین می‌شود.
در برخی موارد تقسیم ارث به لحاظ قانونی و شرعی با یکدیگر مطابقت دارند. برای مثال درصورتی‌که متوفی فرزند داشته باشد، کلیه اموال او به فرزندانش می‌رسد. این نحوه تقسیم‌الارث هم در قانون مدنی ایران و هم در قرآن کریم یکسان است.
اما در برخی موارد میزان ارثیه افراد به لحاظ قانونی و شرعی با یکدیگر تفاوت دارند. برای مثال در قانون مدنی ایران، همسر متوفی اگر دارای فرزند مشترک از متوفی باشد، یک‌هشتم از اموال او را ارث می‌برد، اما مطابق قوانین شرعی، سهم‌الارث همسر متوفی که دارای فرزند باشد، یک‌چهارم از اموال متوفی خواهد بود.
اگر از متوفی وصیت‌نامه به‌جامانده باشد، تقسیم ارث بر اساس وصیت‌نامه انجام می‌شود. در این صورت، تقسیم ارث به لحاظ قانونی و شرعی با یکدیگر تفاوتی ندارند.
کلام آخر
تقسیم ارث، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که پس از فوت یک فرد موردتوجه قرار می‌گیرد. تقسیم اموال و دارایی‌های متوفی متناسب با قوانین و مقرراتی که در هر کشوری وجود دارد، انجام می‌شود.
این فرایند در ایران نیز قوانین و مقررات خاص خود را دارد و مطابق با شریعت اسلام و آنچه در قانون مدنی کشور به تصویب رسیده است، انجام می‌شود.
تقسیم ارث، یک فرایند حقوقی پیچیده است که باید بادقت و توجه انجام شود. وجود هرگونه اختلاف بین افراد بر سر ارثیه، علاوه بر این که روند تقسیم ارث را طولانی‌تر می‌کند، ممکن است باعث بروز اختلافات بیشتر و عمیق‌تر بین اعضای خانواده شود.
به همین دلیل برای جلوگیری از بروز چنین شرایطی، گرفتن مشاوره از یک وکیل پایه یک دادگستری یا وکیل حقوقی متخصص در این زمینه، می‌تواند بسیار مفید و مؤثر باشد.
وکلای حقوقی حقستان با آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به ارث می‌تواند در نحوه تعیین سهم‌الارث هر یک از ورثه، حل اختلافات بین ورثه در مورد تقسیم ارث و پیگیری پرونده تقسیم ارث در دادگاه به شما کمک کنند.
