یکی از مهم‌ترین مسائلی که پس از فوت یک شخص مطرح می‌شود، تقسیم اموال و دارایی‌های او بین ورثه‌اش است. تقسیم ارث، می‌تواند منجر به بروز اختلافات و مشکلاتی بین ورثه شود، تنظیم وصیت‌نامه بهترین راهکار برای جلوگیری از بروز هرگونه پیشامد احتمالی و اختلاف است.
وصیت‌نامه، سندی است که در آن شخص قبل از مرگ خود، نحوه تقسیم اموال و دارایی‌هایش را پس از فوت تعیین می‌کند. تنظیم این سند، یک اقدام حقوقی مهم است که می‌تواند مانع از بروز اختلافات و مشکلات بعدی در بین ورثه پس از فوت متوفی شود.
در ایران شرایط و نحوه تنظیم وصیت‌نامه در قانون مدنی کشور تعیین شده و به طور کامل تشریح شده است. طبق این قوانین وصیت‌نامه بر سه نوع وصیت‌نامه خودنوشت، وصیت‌نامه سری و وصیت‌نامه رسمی است.
در این مقاله به بررسی نحوه تنظیم یک وصیت‌نامه قانونی در ایران می‌پردازیم و مراحل تنظیم هر یک از انواع وصیت‌نامه‌های قانونی و نکات مهمی که باید در تنظیم وصیت‌نامه رعایت شوند را بررسی خواهیم کرد.
انواع وصیت نامه
قانون امور حسبی، نحوه تنظیم وصیت‌نامه در ایران را تعیین کرده است. بر اساس این قانون، سه نوع وصیت‌نامه وجود دارد:
- وصیت‌نامه خودنوشت: وصیت‌نامه خودنوشت، یک سند قانونی است که در آن شخص، نحوه تقسیم اموال و دارایی‌هایی که از وی به جا می‌ماند را پس از فوت تعیین می‌کند. این نوع وصیت‌نامه به خط موصی نوشته می‌شود و امضای او را دارد. تاریخ تنظیم وصیت‌نامه نیز باید در آن ذکر شود.
- وصیت‌نامه سری: این نوع سند در حضور دو شاهد به خط موصی نوشته می‌شود و دارای مهر و امضای موصی است. وصیت‌نامه سری پس از نگارش در پاکتی بسته‌بندی و مهروموم می‌شود. پاکت وصیت‌نامه نیز باید توسط موصی به مهر و امضای او برسد.
- وصیت‌نامه رسمی: این نوع وصیت‌نامه در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود. در این نوع سند، موصی در حضور سردفتر اسناد رسمی، وصیت خود را بیان می‌کند و سردفتر، آن را در سندی رسمی ثبت خواهد کرد. این سند از اعتبار قانونی بیشتری نسبت به سایر انواع وصیت‌نامه برخوردار است و درصورتی‌که وصیت‌نامه رسمی مفقود یا جعل شود، اثبات آن آسان‌تر خواهد بود.
البته باید توجه داشت که هزینه ثبت وصیت‌نامه رسمی، بیشتر از سایر انواع وصیت‌نامه است و نحوه تنظیم آن پیچیده‌تر است، اما بااین‌حال توصیه می‌کنیم که وصیت‌نامه را رسمی و محضری ثبت کنید.
مراحل تنظیم یک وصیت‌نامه قانونی
مراحل تنظیم یک وصیت‌نامه قانونی، بسته به نوع وصیت‌نامه، متفاوت است. در این بخش، مراحل تنظیم سه نوع وصیت‌نامه قانونی در ایران، یعنی وصیت‌نامه خودنوشت، وصیت‌نامه سری و وصیت‌نامه رسمی، توضیح داده می‌شود.
مراحل تنظیم وصیت‌نامه سری و خودنوشت یکسان و به شرح زیر است:
- در ابتدا، تاریخ تنظیم وصیت‌نامه را به طور دقیق بنویسید.
- نام و مشخصات کامل خود را در گام بعدی دقیق و با بیان کلیه جزئیات بنویسید.
- سپس اموال و دارایی‌هایی که قصد وصیت بر آن‌ها را دارید به‌صورت کامل در وصیت‌نامه مشخص کنید.
- در نهایت، نحوه تقسیم اموال و دارایی‌های خود و میزان سهم‌الارث هر یک از ورثه را دقیق بیان کنید.
در هنگام تنظیم وصیت‌نامه سری و خودنوشت به موارد زیر توجه داشته باشید:
- وصیت خود را به‌صورت واضح و روشن بنویسید.
- به‌هیچ‌عنوان از واژه‌ها و عبارات مبهم و دوپهلو استفاده نکنید.
- در مورد اموال و دارایی‌هایی که قصد دارید به وصیت‌نامه بسپارید، توضیحات کاملی را ارائه دهید.
- زدن امضا در ذیل وصیت‌نامه را فراموش نکنید.
- حتماً وصیت‌نامه سری را در پاکتی قرار دهید و در حضور دو شاهد، مهر و امضا بزنید.
- پاکت وصیت‌نامه سری را نیز در حضور دو شاهد، مهر کرده و علاوه بر این شاهدان نیز پاکت را مهر و امضا کنند.
برای تنظیم یک وصیت‌نامه رسمی، باید مراحل زیر را انجام دهید:
- در ابتدا به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنید.
- مدارک هویتی خود را ارائه دهید.
- در حضور سردفتر اسناد رسمی، وصیت خود را به طور شفاف و واضح بیان کنید.
- سردفتر اسناد رسمی، وصیت شما را در سندی رسمی ثبت می‌کند.
- در نهایت شما باید سند تنظیم شده را مهر و امضا بزنید.
تماس با وکلا و مشاورین حقوقی موسسه حقوقی حقستان
برای دریافت مشاوره رایگان با مؤسسه حقوقی حقستان بر روی دکمه ی مشاوره رایگان کلیک کنید یا فرم درخواست مشاوره را پر کنید.
نکات حقوقی مهم در تنظیم متن
نکات حقوقی مهم در تنظیم متن وصیت‌نامه، عبارت‌اند از:
- رعایت شرایط قانونی لازم برای وصیت‌کننده
یکی از مهم‌ترین نکات حقوقی در تنظیم وصیت‌نامه، رعایت کامل و بی‌قیدوشرط شرایط قانونی لازم برای وصیت‌کننده است. وصیت‌کننده باید عاقل، بالغ و رشید باشد. منظور از عاقل بودن، این است که شخص، قدرت تشخیص و درک درست امور را داشته باشد و دچار زوال عقل نشده باشد. منظور از بالغ بودن، این است که شخص به سن بلوغ رسیده باشد و منظور از رشید بودن، داشتن قدرت اداره امور شخصی‌اش است.
درصورتی‌که شخص، شرایط لازم برای وصیت‌کردن را نداشته باشد، وصیت وی از نظر قانون، باطل خواهد بود.
- صراحت و روشنی
یکی دیگر از نکات حقوقی مهم در تنظیم و ثبت وصیت‌نامه، صراحت و روشنی در متن نوشته شده است. وصیت‌نامه باید به‌صورت واضح و روشن نوشته شود و از استفاده از واژه‌ها و عبارات مبهم و دوپهلو در طول متن خودداری شود؛ چرا که وصیت‌نامه، سندی رسمی و قانونی است پس باید به‌گونه‌ای نوشته شود که به‌راحتی قابل‌تفسیر باشد.
برای مثال اگر موصی قصد دارد که همه اموال خود را به یکی از ورثه خود ببخشد، باید صریحاً در وصیت‌نامه ذکر کند که “کلیه اموال من به [نام و نام خانوادگی] می‌رسد.”
- کامل بودن
وصیت‌نامه قانونی باید کامل و دربرگیرنده همه موارد لازم باشد به عبارتی باید کلیه موارد مربوط به تقسیم اموال و دارایی‌های موصی به طور کامل و دقیق در آن مشخص شده باشد.
برای مثال اگر موصی قصد دارد که اموال خود را به چند نفر بدهد، باید در وصیت‌نامه مشخص کند که هر یک از افراد چه مقدار از اموال وی را ارث خواهند برد.
- عدم مغایرت با قوانین و مقررات مربوطه
وصیت‌نامه تنظیم شده نباید با قوانین و مقررات مدنی و شرعی کشور، مغایرت داشته باشد؛ زیرا قانون چارچوب خاصی برای تنظیم این سند، تعیین کرده که لازم‌الاجرا است.
تنظیم وصیت‌نامه کاری سخت و پیچیده و درعین‌حال حساس است که هرگونه اشتباه در تنظیم آن، ممکن است باعث بروز مشکلات جدی و بزرگ شود؛ بنابراین توصیه می‌کنیم که برای تنظیم این سند حتماً با یک وکیل پایه یک دادگستری یا وکیل متخصص مشورت کنید.
نحوه ثبت وصیت‌نامه نزد مراجع قانونی
نحوه ثبت وصیت‌نامه نزد مراجع قانونی، بسته به نوع وصیت‌نامه، متفاوت است.
وصیت‌نامه محضری یا رسمی: وصیت‌نامه رسمی، در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود؛ بنابراین برای ثبت این نوع وصیت‌نامه، باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنید.
اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه و اصل و کپی سند مالکیت یا سایر مدارک مالکیت اموالی که قصد دارید در وصیت‌نامه به آن‌ها اشاره کنید را باید هنگام مراجعه به دفتر اسناد رسمی همراه داشته باشید.
در دفتر اسناد رسمی، سردفتر اسناد رسمی، وصیت شما را در سندی رسمی ثبت می‌کند. این سند به‌عنوان یک سند قانونی معتبر که دارای ارزش قانونی و اعتبار است در دفتر اسناد رسمی نگهداری خواهد شد.
وصیت‌نامه خودنوشت: این سند توسط موصی و به خط وی تنظیم می‌شود. برای ثبت این نوع وصیت‌نامه، باید اصل و کپی وصیت‌نامه را به یکی از دفاتر اسناد رسمی ارائه دهید تا وصیت‌نامه شما توسط سردفتر اسناد رسمی بررسی شود و صحت و اعتبار آن تأیید گردد.
درصورتی‌که وصیت‌نامه صحیح باشد، وصیت‌نامه شما به‌عنوان سندی قانونی در دفتر اسناد رسمی نگهداری خواهد شد.
ثبت وصیت‌نامه سری: وصیت‌نامه سری در حضور دو شاهد تنظیم شده و مهر و امضای موصی را دارد. برای ثبت این نوع وصیت‌نامه نزد مراجع قانونی نیز باید به دفتر اسناد رسمی مراجعه کرد و اصل و فتوکپی وصیت‌نامه نوشته شده و مدارک خود را ارائه دهید.
برای ثبت این وصیت‌نامه باید دو شاهد همراه داشته باشید. پس از ارائه مدارک و سند تنظیم شده به دفتر اسناد رسمی، مدارک شما بررسی شده و در صورت تأیید اعتبار و صحت به‌عنوان یک سند قانونی معتبر ثبت و در دفتر اسناد رسمی نگهداری خواهد شد.
مدارک مورد نیاز برای ثبت
- برای ثبت وصیت‌نامه رسمی، باید مدارک زیر را به دفترخانه ارائه دهید:
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی موصی.
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی دو شاهد.
- اصل سند مالکیت یا سند دیگری که نشان‌دهنده مالکیت شما بر اموالی است که قصد دارید آن‌ها را وصیت کنید.
برای ثبت وصیت‌نامه خودنوشت، باید مدارک زیر را به اداره ثبت‌احوال محل سکونت خود ارائه دهید:
- اصل شناسنامه یا کارت ملی موصی.
- اصل وصیت‌نامه خودنوشت.
برای ثبت وصیت‌نامه سری، ارائه مدارک زیر الزامی است:
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی موصی.
- اصل و کپی پاکت وصیت‌نامه سری.
اصلاح و ابطال وصیت‌نامه‌های ثبت شده
اصلاح و ابطال وصیت‌نامه‌های ثبت‌شده به دو روش امکان‌پذیر است:
- به‌صورت توافقی
- به‌صورت قضایی
درصورتی‌که موصی و وراث بر سر اصلاح یا ابطال وصیت‌نامه به توافق برسند، می‌توانند با مراجعه به دفتر اسناد رسمی، نسبت به اصلاح یا ابطال وصیت‌نامه اقدام کنند.
اما اگر موصی و وراث، نسبت به اصلاح یا ابطال وصیت‌نامه نتوانند به توافق برسند و یکی از طرفین از وصیت‌نامه تنظیم شده ناراضی باشد می‌توانند برای اصلاح یا ابطال آن به دادگاه مراجعه کنند.
در قانون مدنی ایران، شرایطی برای ابطال وصیت‌نامه ذکر شده است و طبق این قوانین و شرایط درصورتی‌که وصیت‌نامه با یکی از این شرایط مغایرت داشته باشد، قابل ابطال است.
شرایط ابطال وصیت‌نامه عبارت‌اند از:
- عدم اهلیت موصی
- عدم مطابقت با قوانین و مقررات
- وجود تعارض با مصالح موصی
- جعلی بودن وصیت‌نامه
- رجوع موصی از وصیت‌نامه
- مغایرت با قانون ارث
- عدم رعایت تشریفات قانونی
موارد خاصی که باعث ابطال وصیت‌نامه می‌شوند عبارت‌اند از:
علاوه بر شرایط ذکر شده در قانون مدنی در برخی موارد خاص، وصیت‌نامه متوفی باطل می‌شود. این شرایط شامل موارد زیر است:
- خودکشی: درصورتی‌که شخص در اثر خودکشی جان خود را از دست دهد، وصیت‌نامه‌ای که از وی به‌جامانده وجاهت قانونی نداشته و باطل خواهد شد.
- وصیت برای انجام کار نامشروع: اگر موصی در وصیت‌نامه خود در قبال ارث‌بری شخصی از وی درخواست انجام کاری خلاف عرق جامعه و نامشروع را داشته باشد، وصیتی که تنظیم کرده باطل می‌شود.
- وصیت برای فرار از دین: وصیت موصی مبنی بر فرار از دین، وصیت وی را باطل خواهد کرد.
- وصیت برای محروم‌کردن وراث از ارث: طبق قانون وصی نمی‌تواند وراث را از ارث محروم کند. درصورتی‌که در وصیت‌نامه متوفی چنین بندی آمده باشد، باعث ابطال وصیت‌نامه خواهد شد.
- وصیت برای اموال دولتی یا متعلق به غیر: درصورتی‌که موصی، در وصیت‌نامه خود، برای اموال دولتی یا متعلق به غیر وصیت کند، وصیت‌نامه او باطل است.
- عدم مطابقت امضا یا مهر متوفی با اصل آن: اگر امضا و مهر روی وصیت‌نامه تنظیم شده با امضا و مهر اصلی وصی مغایرت داشته باشد از نظر قانون‌گذار وصیت‌نامه ارائه شده جعلی و فاقد وجاهت قانونی است در نتیجه باطل می‌شود.
نحوه اصلاح و ابطال وصیت‌نامه به‌صورت توافقی
در شرایطی که موصی و وراث، نسبت به اصلاح یا ابطال وصیت‌نامه توافق داشته باشند، می‌توانند با مراجعه به دفتر اسناد رسمی، وصیت‌نامه موجود را اصلاح کند یا باطل کند.
برای اصلاح و ابطال وصیت‌نامه به‌صورت توافقی مراحل زیر را انجام دهید:
- در ابتدا باید توافق‌نامه‌ای مبنی بر رضایت طرفین بر اصلاح یا ابطال وصیت‌نامه تنظیم کنید.
- در مرحله بعدی توافق‌نامه در دفتر اسناد رسمی و در حضور سردفتر امضا کنید.
- در نهایت، سردفتر اسناد رسمی اصلاح یا ابطال وصیت‌نامه را در سندی رسمی ثبت خواهد کرد.
اصلاح و ابطال وصیت‌نامه به‌صورت قضایی
همان‌طور که قبل‌تر به آن اشاره کردیم در برخی موارد وراث یا موصی بر سر ابطال یا اصلاح وصیت‌نامه به توافق نخواهند رسید و در این شرایط تنها با مراجعه به دادگاه می‌توان برای ابطال یا اصلاح وصیت‌نامه قانونی اقدام کرد.
برای اصلاح یا ابطال وصیت‌نامه به‌صورت قضایی، باید مراحل زیر را انجام دهید:
- در مرحله اول باید دادخواستی مبنی بر اصلاح یا ابطال وصیت‌نامه تنظیم کنید.
- در مرحله بعدی دادخواست خود را به دادگاه صالح ارائه دهید.
- با ارائه دادخواست به دادگاه، حکم ابطال یا اصلاح وصیت‌نامه پس از بررسی دقیق و همه‌جانبه مستندات و مدارک توسط دادگاه صادر خواهد شد.
کلام آخر
وصیت‌نامه، سندی قانونی است که در آن شخص، نحوه تقسیم اموال و دارایی‌های خود پس از مرگ را تعیین می‌کند. تنظیم وصیت‌نامه، یک اقدام مهم حقوقی است که می‌تواند مانع از بروز اختلافات و مشکلات بعدی بین ورثه شود.
در ایران، سه نوع وصیت‌نامه قانونی وجود دارد: وصیت‌نامه خودنوشت، وصیت‌نامه سری و وصیت‌نامه رسمی که درباره هر یک از آن‌ها به طور کامل در این مقاله صحبت کردیم.
برای تنظیم هر یک از انواع وصیت‌نامه‌های قانونی، باید نکات حقوقی مهمی را رعایت کرد. از جمله این نکات می‌توان به رعایت شرایط قانونی لازم برای وصیت‌کننده، صراحت و روشنی در متن نوشته شده، کامل‌بودن و عدم مغایرت با قوانین و مقررات اشاره کرد.
تنظیم وصیت‌نامه، یک اقدام مهم و حساس است که باید بادقت و رعایت کلیه نکات و مفاد قانونی انجام شود. در صورت عدم رعایت هر یک از مفاد و نکات حقوقی، ممکن است وصیت‌نامه از نظر قانونی باطل شود.
به همین دلیل توصیه می‌کنیم که برای تنظیم وصیت‌نامه، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید. وکلای پایه یک مؤسسه حقوقی حقستان با سال‌ها تجربه در این زمینه می‌تواند در تنظیم و ثبت این سند مهم به شما کمک کنند تا وصیت‌نامه‌ای قانونی و معتبر تنظیم نمایید که در صورت بروز اختلافات از نظر قانونی معتبر و قابل‌استناد باشد.
علاوه بر این در زمینه اصلاح و ابطال نیز می‌توانید با گرفتن مشاوره از وکلای حقوقی حقستان از پایمال‌شدن حق خود جلوگیری کنید.
سؤالات متداول
چه کسی می‌تواند وصیت‌نامه تنظیم کند؟
هر شخصی که اهلیت قانونی دارد، یعنی بالغ و عاقل و رشید باشد، می‌تواند با تنظیم وصیت‌نامه بر نحوه تقسیم اموال خود پس از مرگ مدیریت داشته باشد.
چند نوع وصیت‌نامه‌ای وجود دارد؟
در قانون ایران مدنی ایران سه نوع وصیت‌نامه خودنوشت، رسمی و سری به رسمیت شناخته می‌شوند. البته به لحاظ قانونی وصیت‌نامه رسمی که با نام وصیت‌نامه محضری نیز شناخته می‌شود، اعتبار بیشتری دارد.
آیا می‌توان در تنظیم وصیت‌نامه، کسی را از ارث محروم کرد؟
خیر، طبق قانون مدنی ایران هر شخص تنها می‌تواند بر یک‌سوم دارایی‌های خود وصیت کند و بقیه اموال وی طبق قانون بین همه وراث تقسیم خواهد شد؛ بنابراین نمی‌توان کسی را از ارث محروم کرد.
آیا می‌توان بیش از یک‌سوم اموال خود را وصیت کرد؟
بله، می‌توان بیش از یک‌سوم اموال خود را وصیت کرد، اما به‌شرط آن که وراث با آن موافقت کنند.
اگر وصیت‌نامه‌ای را گم کنم، چه باید بکنم؟
اگر وصیت‌نامه‌ای را گم کنید، باید مجدداً برای تنظیم آن اقدام کنید.
