یکی از حقوق مالی زن که با عقد نکاح به وی تعلق می‌گیرد، مهریه است که طبق قانون و شریعت اسلام بر ذمه مرد بوده و حتی پس از مرگ نیز بر گردن او باقی می‌مانند و می‌توان آن را از مال و ارثی که از وی به‌جامانده، گرفت.
اغلب قبل از ازدواج میزان مهریه زن مشخص شده و در عقدنامه قید خواهد شد، اما این امکان وجود دارد که در برخی و موارد و بنا بر دلایلی میزان مهریه مشخص نشود در این شرایط مهریه به انواع مختلفی تقسیم می‌شود.
باتوجهبه پیچیدگی این مسئله بر آن شدیم تا مقاله‌ای دراین‌رابطه که انواع مهریه بر چند قسم است و بر چه اساسی تقسیم‌بندی شده‌اند و اطلاعاتی دقیقی درباره شرایط تعلق آن‌ها را طبق قانون مدنی کشور و قوانین شریعت اسلام تدوین و با شما به اشتراک بگذاریم با ما همراه شوید.
انواع مهریه از لحاظ قانونی
مهریه، حق زن بوده و پرداخت آن بر عهده مرد است، اما در برخی موارد باتوجه‌به‌شرایط مالی مرد، او توانایی پرداخت مهر زن را ندارد در این موارد شرط استطاعت برای پرداخت مهریه مطرح خواهد شد. این نوع مهریه به لحاظ قانونی تعریف شد، و بر اساس آن به دو دسته عندالمطالبه و عندالستطاعه تقسیم می‌شود. در ادامه توضیحات بیشتر و دقیق‌تری را درباره این دو نوع مهریه مطالعه خواهید کرد.
مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه، مهریه‌ای است که زن هر زمان که آن را مطالبه کند مرد باید آن را بپردازد. در مهریه عندالمطالبه، زن نیازی به اثبات استطاعت مالی مرد ندارد و می‌تواند هر زمان که مایل بود، مهریه خود را مطالبه نماید.
برای مثال اگر مهریه زن 100 سکه بهارآزادی باشد، زن می‌تواند هر زمان که خواست حتی در صورت ادامه زندگی مشترک با مرد، مهریه خود را مطالبه کند و مرد باید آن را به او بپردازد. حتی اگر مرد ادعا کند که توانایی مالی پرداخت مهریه را ندارد، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه، حکم پرداخت مهریه را دریافت کند.
مهریه عندالاستطاعه
مهریه عندالاستطاعه، نوعی از مهریه‌ای است که مرد هر زمان که توانایی مالی داشته باشد ملزم به پرداخت آن خواهد شد، یعنی بر اساس قانون درصورتی‌که مرد توان مالی لازم برای پرداخت مهر زن را نداشته باشد، زن نمی‌تواند مهریه خود را مطالبه کند؛ بنابراین در مهریه عندالاستطاعه برای گرفتن مهریه، زن باید استطاعت مالی همسر را اثبات کند.
برای مثال اگر مهریه زن برابر با 100 سکه بهارآزادی باشد و در عقدنامه شرط شده باشد که مهریه عندالاستطاعه است، زن باید استطاعت مالی مرد را به دادگاه ثابت کند تا بتواند مهریه خود را مطالبه نماید.
برای اثبات استطاعت مالی مرد، زن می‌تواند مدارکی مانند فیش حقوقی، اسناد ملکی، حساب‌های بانکی و هر مدرکی که به لحاظ قانونی به‌عنوان اموال مرد تأیید شده است را جمع‌آوری کرده و به دادگاه ارائه دهد.
هر دو نوع مهریه، چه عندالاستطاعه و چه عندالمطالبه به‌هیچ‌عنوان متروک نمی‌شوند و مرد هرگز برای همیشه از پرداخت آن‌ها معاف نخواهد شد مگر این که زن تصمیم داشته باشد از مهریه خود بگذرد و آن را بخشیده باشد.
در گذشته اگر مهریه زن عندالمطالبه بود و مرد به هر دلیلی از جمله عدم توانایی مالی، آن را پرداخت نمی‌کرد، زن می‌توانست با درخواست از دادگاه و گرفتن حکم، او را به زندان بیندازد، اما امروزه بر اساس بخشنامه اصلاحیه بند (ج) ماده 18 آیین‌نامه نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، امکان به زندان انداختن مرد به دلیل عدم توانایی مالی برای پرداخت مهریه، ممکن نیست.
بر اساس این اصلاحیه قانونی مرد تنها در صورتی به زندان محکوم می‌شود که با وجودداشتن توانایی کالی از پرداخت مهریه زن امتناع کند.
مهریه از نظر تعیین مهر در نکاح (انواع مهریه از لحاظ شرعی)
بر اساس آنچه در کشور ما رسم است در بیشتر موارد قبل از ازدواج مقدار مهریه با توافق زن و مرد تعیین شده و در زمان عقد در عقدنامه ثبت خواهد شد، اما در برخی اوقات ممکن است بنا بر دلایل مختلفی، میزان مهریه قبل از ازدواج و در زمان عقد مشخص نگردد بااین‌حال نمی‌تواند این موضوع را اساسی بر این دانست که هیچ مهریه‌ای به زن تعلق نخواهد گرفت.
اگر مقدار مهریه زن در عقد مشخص نشده باشد به طرق دیگری می‌توان میزان مهریه زن را مشخص کرد؛ ازاین‌رو مهریه باتوجهبه نحوه مهر در نکاح به اقسام مختلفی مانند مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه و مهر السنه تقسیم می‌شود که در ادامه درباره هر یک از آن کامل توضیح داده‌ایم.
مهرالمسمی
مهریه المسمی، یکی از انواع مهریه است که در عقد نکاح به‌صورت مشخص تعیین خواهد شد. این نوع مهریه رایج‌ترین نوع مهریه است و در اکثر عقدنامه‌ها ذکر می‌شود.
مهریه المسمی مقدار مال معینی است که با توافق طرفین و در هنگام عقد به‌عنوان مهریه زن معین شده و در عقدنامه ثبت شده است. مهرالمسمی می‌تواند در قالب وجه نقد، سکه، طلا، ملک، خودرو، وسایل منزل یا هر چیز دیگری باشد.
تعیین مقدار مهریه به‌صورت مشخص و معین و توافق طرفین در هنگام عقد بر این مقدار از شرایط مهرالمسمی است. عدم نیاز به اثبات در دادگاه، امکان استفاده از ضمانت اجرای قانونی و مقدار مهریه تعیین و معلوم از جمله مزایای این نوع مهریه است. امکان تعیین مهریه‌های سنگین و غیرمنصفانه و امکان عدم توانایی مالی مرد در پرداخت مهریه نیز به‌عنوان معایب مهرالمسمی شناخته می‌شوند.
در قانون حمایت خانواده مصوب 1391، مهریه 110 سکه بهارآزادی به‌عنوان مهریه قانونی تعیین شده است. طبق این قانون زن می‌تواند برای دریافت 110 سکه از مرد شکایت کند و از ضمانت اجرای قانونی بهره‌مند شود. طبق این قانونی در برخی موارد در صورت عدم پرداخت مهریه، حکم زندان برای مرد صادر خواهد شد.
با استناد به این قانون، زن تنها می‌تواند برای دریافت 110 سکه از مرد شکایت کند و از ضمانت اجراهای قانون اجرای محکومیت‌های مالی بهره ببرد؛ بنابراین اگر مهریه زن بیشتر از 110 سکه باشد، زن می‌تواند برای دریافت مازاد بر 110 سکه نیز اقدام کند، اما نمی‌تواند از ضمانت اجراهای قانونی مانند حکم قرار زندان مرد استفاده کند.
برای مثال اگر مهریه زن 200 سکه بهارآزادی باشد، زن می‌تواند برای دریافت 110 سکه از مرد شکایت کند و حکم پرداخت مهریه را دریافت نماید و در صورت عدم پرداخت نیز می‌تواند از دادگاه برای مرد، دادخواست صدور حکم زندان کند.
طبق این قانون زن برای دریافت 90 سکه مازاد بر 110 سکه نمی‌تواند شکایت کند؛ زیرا قانون ضمانت اجرایی شامل این مازاد نخواهد شد. این محدودیت برای جلوگیری از سوء‌استفاده از قانون مهریه توسط زنان وضع شده است.
مهرالمثل
مهرالمثل، نوعی از مهریه است که در صورت عدم تعیین مهریه در عقد نکاح یا عدم توافق بر مقدار مهریه به زن تعلق می‌گیرد. مهرالمثل به معنای مهریه‌ای است که متناسب با وضعیت زن از حیث شرافت خانوادگی، موقعیت اجتماعی، تحصیلات، زیبایی، سن و سایر شرایط او برایش تعیین خواهد شد.
طبق ماده 1087 قانون مدنی ایران مهرالمثل چنین تعریف شده است” اگر در نکاح دائم مقدار مهریه زن ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد نکاح صحیح است و طرفین می‌توانند بعد از عقد مهر را به تراضی که مورد رضایت هر دو باشد، معین کنند، اما اگر قبل از توافق بر مقدار مهریه معین، بین آن‌ها نزدیکی واقع شود، زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود.
مهرالمثل در صورت عدم تعیین مهریه در عقد نکاح به هر دلیلی، عدم توافق بر مقدار مهریه و وقوع نزدیکی بین زوجین قبل از عقد و توافق بر مهریه به زن تعلق می‌گیرد.
در صورت تعلق‌گرفتن مهرالمثل به زن، تعیین میزان آن بر عهده دادگاه است. دادگاه باتوجهبه وضعیت زن از حیث شرافت خانوادگی، موقعیت اجتماعی، تحصیلات، زیبایی، سن و دیگر شرایط او، مقدار مهریه زن را مشخص خواهد کرد. همچنین دادگاه می‌تواند مقدار مهریه زنان هم‌شأن زن موردنظر را اساس تعیین میزان مهریه او قرار دهد.
معمولاً مهریه‌ای که زن در صورت تعلق گرفتن مهرالمثل، دریافت می‌کند، کم‌تر از مهرالمسمی است. توجه داشته باشید که مهرالمثل تنها در عقد نکاح دائم و نزدیکی بین زوجین قبل از توافق بر مهریه به زن تعلق خواهد گرفت. به لحاظ قانونی برای مهرالمثل نیز ضمانت اجرای قانونی وجود دارد.
مهرالمتعه
مهرالمتعه در حقوق مدنی ایران به مبلغی اشاره دارد که در صورت وقوع طلاق قبل از نزدیکی و تعیین مهریه، حق زن بوده و پرداخت آن بر عهده مرد است. مهرالمتعه بر اساس وضعیت اقتصادی مرد و در راستای تعادل اقتصادی و مالی بین زن و مرد تعیین خواهد شد؛ به‌عبارت‌دیگر این نوع مهر زن به‌عنوان مالی در نظر گرفته می‌شود تا خسارت معنوی و مادی که قبل از ازدواج متحمل زن شده، جبران گردد.
مقدار مهرالمتعه بر اساس وضع اقتصادی و ثروت مرد تعیین می‌گیرد. اگر مقدار مهرالمتعه قبل از نزدیکی و تعیین مهر توسط زوجین مشخص نشده باشد، زن مستحق دریافت مهرالمتعه است.
مهرالمتعه می‌تواند به‌صورت نقدی یا غیرنقدی (مثلاً ملک) باشد، اما در بیشتر مواقع، پرداخت مهرالمتعه به‌صورت نقدی بوده و مبلغ آن توسط زوجین و با رضایت هر دو طرف تعیین می‌شود.
مهر السنه
مهر السنه، مهریه‌ای است که پیامبر اسلام (ص) برای همسران و دختران خود تعیین فرموده‌اند. میزان این مهریه 500 درهم نقره و معادل حدود 1500 گرم نقره خالص است. باتوجهبه نوسانات قیمت نقره، مهر السنه نیز باید باتوجهبه ارزش روز آن، محاسبه شود.
در قانون مدنی ایران، تعریفی از مهر السنه ارائه نشده است به عبارتی طبق قانون این نوع مهریه به رسمیت شناخته نمی‌شود، اما باتوجهبه منابع فقهی و اصل شریعت، می‌توان گفت که مهر السنه، مهریه‌ای است که به‌صورت معمول و عرفی در زمان پیامبر اسلام (ص) تعیین می‌شده و حداقل مهریه‌ای است که یک زن می‌تواند مطالبه کند.
منظور از مهریه معجل و مؤجل چیست؟
مهریه معجل و مؤجل از انواع مهریه هستند که در عقد نکاح تعیین می‌شوند. مهریه معجل (مهریه حال)، مهریه‌ای است که باید در زمان عقد نکاح به زن پرداخت گردد. مهریه مؤجل، مهریه‌ای است که پرداخت آن به زمان دیگری موکول می‌شود.
در قانون مدنی ایران، مهریه به دو قسم معجل و مؤجل تقسیم شده است. ماده 110 قانون مدنی در این باره می‌گوید:
مهریه ممکن است در حال یا مؤجل باشد. مهر حال، آن است که به‌مجرد عقد بر ذمه زوج قرار می‌گیرد و باید در زمان حال به زن داده شود و مهر مؤجل، آن است که پرداخت آن به زمانی در آینده موکول خواهد شد.
مهریه معجل معمولاً به‌صورت نقد تعیین می‌گردد، اما در صورت موافقت و رضایت زوجه می‌تواند به‌صورت غیرنقدی نیز تعیین شود.
مهریه مؤجل به‌صورت قرض در عقدنامه قید خواهد شد و مرد موظف است در زمان مقرر، مهریه را به زن پرداخت نماید.
زن می‌تواند هر زمان که بخواهد، مهریه معجل (حال) را مطالبه کند در مقابل برای مطالبه مهریه مؤجل، زن باید صبر کند تا زمان مقرر فرا برسد.
در صورت عدم پرداخت مهریه معجل یا مؤجل، زن می‌تواند برای مطالبه مهریه، دادخواست خود را به دادگاه ارائه داد.
تفاوت‌های مهریه قانونی با شرعی
به طور خلاصه تفاوت‌های مهریه قانونی با مهریه شرعی را می‌توان در موارد زیر بیان کرد:
- نحوه تعیین: مهریه قانونی بر اساس قانون مدنی ایران تعیین می‌شود درحالی‌که مهریه شرعی بر اساس شریعت اسلام تعیین می‌گردد.
- شرایط پرداخت: مهریه قانونی در دو نوع عندالمطالبه و عندالاستطاعه تعیین می‌شود در مقابل مهریه شرعی تنها در انواع مختلف مهرالمسمی و مهرالمثل، مهرالمتعه و مهر السنه تعیین خواهند شد.
- ضمانت اجرای قانونی: برای مهریه قانونی، ضمانت اجرای قانونی وجود دارد، اما این ضمانت مهریه شرعی را شامل نخواهد شد.
سخن‌پایانی
مهریه، یکی از حقوق مالی زن و پرداخت آن بر عهده مرد است که در صورت عدم پرداخت، زن می‌تواند برای مطالبه آن به دادگاه مراجعه کند. نوع مهریه، نحوه پرداخت و میزان آن از جمله مواردی هستند که در هنگام عقد نکاح باید موردتوجه قرار گیرند.
در این مقاله انواع مهریه را از لحاظ قانونی و شرعی بررسی کردیم. مهریه‌های قانونی، مهریه‌هایی هستند که در قانون مدنی ایران تعریف و مشخص شده‌اند. مهریه‌های شرعی نیز مهریه‌هایی هستند که بر اساس فقه اسلامی تعیین می‌شوند. البته باید توجه داشت که باتوجهبه این که قوانین مدنی کشور بر اساس دیدن اسلام تنظیم و تدوین می‌شوند، انواع مهریه قانونی و شرعی شباهت‌های زیادی با هم دارند.
از لحاظ قانونی، مهریه بر دو نوع عندالمطالبه و عندالاستطاعه است و به لحاظ شرعی نیز به مهریه به چهار نوع مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه و مهر السنه تقسیم می‌شود.
طبق قانون و شریعت پرداخت مهریه به دو صورت نقدی و غیرنقدی صورت می‌پذیرد که تعین نقد و غیر نقد بودن آن بر اساس توافقی است که در تعیین مهریه با رضایت زوجین صورت‌گرفته است.
البته مسئله مهریه، مسئله بسیار پیچیده است که به لحاظ قانونی هر لحظه امکان اعمال تغییراتی در قوانین وجود دارد؛ لذا برای این که آگاهانه و درست در این مسیر گام برداشت باید با وکیل مهریه و وکیل حقوق مدنی خانواده و مشاور متخصص در این زمینه مشورت کرد.
وکلای پایه یک دادگستری مجرب و باسابقه مؤسسه حقوقی حق ستان آماده ارائه بهترین خدمات مشاوره و حقوقی شما در این زمینه هستند.
