طبق قانون جمهوری اسلامی ایران، کسی که هنوز جرم او در دادگاه صالح اثبات نشده باشد به‌عنوان متهم شناخته می‌شود و دارای حقوق قانونی متعددی است که توسط قانون‌گذار وضع شده‌اند و کلیه مسئولین قضایی موظف به اجرای آن‌ها هستند. حقوق متهم به‌منظور تضمین دادرسی عادلانه و حمایت از متهم در برابر اتهامات وارده به وی در قانون اساسی کشور تدوین شده‌اند؛ زیرا متهم تنها مظنون به ارتکاب جرم است و ممکن است که بی‌گناه باشد.
حضور متهم در دادگاه، نه‌تنها فرصتی برای ارائه دفاع و تبرئه از اتهامات است؛ بلکه این امکان را برای وی فراهم می‌آورد تا از حقوق اساسی خود بهره‌مند شود.
آیا شما از حقوق قانونی خود، آگاه هستید؟ در این مقاله به بررسی و توضیح حقوق قانونی شما به‌عنوان متهم در دادگاه خواهیم پرداخت.
حق داشتن وکیل
حق داشتن وکیل یکی از مهم‌ترین حقوق متهم در نظام حقوقی ایران است. این حق به‌منظور تضمین دادرسی عادلانه و حمایت از متهم در برابر اتهامات وارده به وی در قانون اساسی و قوانین موضوعه به متهم تعلق‌گرفته است.
ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری، حق داشتن وکیل را در مرحله تحت‌نظر قرارگرفتن به رسمیت شناخته است. بر اساس این ماده، متهم می تواند از همان ابتدا تقاضای حضور وکیل داشته باشد. این درخواست باید توسط ضابطین قضایی به اطلاع دادستان برسد. دادستان نیز مکلف است دراسرع‌وقت نسبت به تعیین وقت رسیدگی اقدام نماید.
در جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی و همچنین جرائم سازمان‌یافته خاص، حق داشتن وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی برای متهم، محدود شده است. بر اساس ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری در این نوع جرائم، متهم و طرفین دعوی باید از بین وکلای رسمی دادگستری که مورد تأیید رئیس قوه قضائیه باشد برای خود وکیل انتخاب کنند. برای این منظور رئیس قوه قضاییه اسامی وکلای تأیید شده را به متهم اعلام می‌کند تا از میان آن‌ها وکیل خود انتخاب کند.
حق داشتن وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی اهمیت ویژه‌ای دارد در این مرحله، متهم هنوز به طور رسمی مجرم شناخته نشده است و ممکن است تحت‌فشار قرار گیرد تا به اتهامات وارده اقرار نماید. حضور وکیل در این مرحله می تواند به متهم کمک کند تا از حقوق خود دفاع کرده و در برابر فشارهای وارده از خود محافظت کند.
نقش وکیل در دفاع از حقوق موکل
نقش وکیل در دفاع از حقوق موکل، نقشی اساسی و حیاتی است. وکیل به‌عنوان یک متخصص در زمینه حقوق کیفری و حقوق شهروندی و به‌عنوان نماینده قانونی موکل خود، موظف است در تمام مراحل دادرسی از حقوق و منافع او در برابر اتهامات وارده در قالب‌های مختلفی دفاع کند.
اولین وظیفه وکیل، افزایش آگاهی موکل از حقوق فردی خود است. وکیل باید موکل خود را از حقوق و تکالیف قانونی خود، آگاه کند. این امر به متهم کمک می کند تا در تمام مراحل دادرسی عملکردی درست داشته باشد.
جمع‌آوری و ارائه مدارک و شواهد نیز از دیگر وظایف وکیل در دفاع از حقوق موکل است. وکیل باید مدارک و شواهد لازم برای اثبات بی‌گناهی یا کاهش مجازات موکل خود را جمع‌آوری کرده و به دادگاه ارائه دهد.
همچنین اعلام برائت موکل با بررسی مستندات پرونده و ارائه دلایل و مدارک قانونی نیز از وظایف وکیل برای دفاع از حقوق متهم در دادگاه است.
در برخی موارد مثل مواقعی که متهم به ارتکاب جرم اقرار کند، نقش وکیل می‌تواند بسیار مؤثر باشد. در این شرایط وکیل با بررسی عوامل کاهش مجازات مانند انگیزه، وضعیت روانی و اجتماعی موکل خود، تلاش می‌کند تا مجازات وی را کاهش دهد.
اعمال مصالحه از طریق مذاکره با طرف مقابل نیز از وظایف وکیل است. وکیل با مذاکره با طرف مقابل سعی می‌کند تا پرونده را به‌صورت مصالحه‌آمیز حل‌وفصل کند و علاوه بر کاهش هزینه‌های دادرسی، مجازات موکل خود را نیز کاهش دهد.
انتخاب وکیل مناسب
وکیل در دفاع از حقوق متهم، نقشی تخصصی و حرفه‌ای بر عهده دارد. وکیل پایه یک دادگستری باید از دانش حقوقی و مهارت‌های ارتباطی کافی برخوردار باشد تا بتواند به طور مؤثر از حقوق موکل خود دفاع کند؛ بنابراین می‌توان گفت که انتخاب وکیل مناسب از مهم‌ترین تصمیماتی است که یک متهم در مواجهه با اتهامات کیفری باید اتخاذ کند. وکیل مناسب می‌تواند به متهم کمک کند تا با آگاهی از امتیازات قانونی از خود دفاع کرده و به نتیجه مطلوب در پرونده دست یابد.
برای انتخاب یک وکیل مناسب حتماً به نکات زیر توجه داشته باشید:
- تخصص و تجربه
- مهارت‌های ارتباطی
- صداقت و اعتماد
- هزینه
یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای انتخاب وکیل مناسب، جستجو در اینترنت و پرس‌وجو از اطرافیان برای یافتن وکیل مجرب در زمینه پرونده شما است. ما در مؤسسه حقوقی حق ستان دارای تیمی از مجرب‌ترین وکلا در زمینه‌های حقوقی و کیفری هستیم که هر یک دارای سابقه‌ای درخشان هستند و پرونده‌های زیادی را با موفقیت مختومه کرده‌اند.
حق سکوت کردن
حق سکوت از جمله حقوق متهم در نظام حقوقی ایران است. این حق به‌منظور جلوگیری از خود اتهامی و اقرار به جرمی که متهم مرتکب نشده است به وی داده می‌شود.
بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری، متهم حق دارد در برابر سؤالات مقامات قضایی سکوت اختیار کند و به‌هیچ‌وجه مجبور به پاسخگویی به سؤالات نیست. این حق به‌عنوان یکی از مصونیت‌های قضایی در کلیه مراحل دادرسی از جمله مرحله تحقیقات مقدماتی، مرحله دادسرا، مرحله دادگاه و مرحله اجرای احکام به متهم داده خواهد شد.
البته در برخی موارد، ممکن است متهم نخواهد از حق سکوت خود استفاده کند. برای مثال ممکن است متهم بخواهد با همکاری با مقامات قضایی، خود را تبرئه کند یا قصد داشته باشد به‌عنوان شاهد در پرونده دیگری شهادت دهد.
توجه داشته باشید درصورتی‌که احساس کنید حق سکوت شما نقض شده است می‌توانید از طریق مراجع قانونی برای شکایت اقدام کنید.
عدم اظهارات خلاف واقع
منظور از عدم اظهارات خلاف واقع، عدم بیان هرگونه مطلبی است که خلاف واقعیت باشد. این امر شامل اظهارات شفاهی، کتبی و حتی اشارات غیرمستقیم متهم و کلیه اشخاص درگیر در پرونده است.
عدم اظهارات خلاف واقع، یکی از مهم ترین اصول دادرسی عادلانه است. این اصل به‌منظور تضمین صحت و اعتبار اطلاعات ارائه شده در جریان دادرسی و جلوگیری از تضییع حقوق متهم، پیش‌بینی شده است.
اقرار به جرم دروغین، یکی از رایج ترین موارد اظهارات خلاف واقع در دادگاه است. متهم ممکن است در اثر فشارهای روانی یا برای توجیه خود یا مراقبت از شخصی دیگر به جرم که مرتکب نشده، اقرار کند.
یکی دیگر از موارد اظهارات خلاف واقع، دادن شهادت دروغین است. شاهد ممکن است به دلایل مختلف از جمله کینه‌توزی، انتقام‌گیری یا دریافت پول در دادگاه به نفع یا به ضرر متهم، شهادت دروغین دهد.
گواهی دروغین، مشابه شهادت دروغین است. با این تفاوت که گواهی دروغین، معمولاً در قالب ارائه اسناد یا مدارک جعلی به دادگاه ارائه می‌شود.
اظهارات خلاف واقع می‌تواند عواقب جدی برای افراد داشته باشد. علاوه بر مجازات های قانونی، اظهارات خلاف واقع منجر به تضییع حقوق شهروندی شده و ممکن است باعث محکومیت ناعادلانه شود و آزادی‌های فردی شخص را از وی صلب کند.
عدم اعتراف به جرم
اعتراف به جرم، یکی از ادله اثبات جرم در نظام حقوقی ایران است. متهم می‌تواند با عدم اعتراف به جرم تبرئه شود. عدم اعتراف به جرم از حقوق متهم است که می‌تواند از آن استفاده کند؛ بنابراین به لحاظ قانونی متهم مجبور نیست به هیچ سؤالی که به ضرر او باشد، پاسخ دهد.
درصورتی‌که متهم به جرم اعتراف نکند، دادگاه باید باتوجه‌به سایر مدارک و شواهد موجود، تصمیم بگیرد که آیا متهم مجرم است یا خیر. در این شرایط اگر مدارک و شواهد معتبر و محکمه‌پسند برای اثبات جرم به دادگاه ارائه نشود، متهم تبرئه خواهد شد.
البته عدم اعتراف به جرم، تضمین‌کننده تبرئه متهم نیست. اگر دادگاه باتوجه‌به سایر مدارک و شواهد موجود به‌اندازه کافی از مجرم بودن متهم مطمئن شود، متهم را محکوم خواهد کرد و مجازات او را تعیین می‌نماید.
حضور در جلسات دادگاه و دفاع از خود
حضور در جلسات دادگاه و دفاع از خود از مهم‌ترین حقوق متهم است که به متهم این فرصت را می‌دهد تا از حق خود در دادگاه دفاع کرده و بی‌گناهی خود را اثبات نماید. همچنین حضور در جلسات دادگاه به متهم این امکان را می دهد تا از نزدیک در جریان روند دادرسی قرار بگیرد و دلایل و مدارک خود را به طور کامل و واضح به دادگاه ارائه دهد و از خود در برابر اتهامات وارده دفاع کند.
حضور به‌موقع در جلسات
حضور به‌موقع در جلسات دادگاه به متهم این امکان را می‌دهد تا در تمام مراحل دادرسی حضور داشته باشد و از فرصتی که در اختیار او قرار داده شده برای ارائه دفاعیات خود استفاده نماید. این امر می‌تواند منجر به صدور حکمی شود که به نفع متهم باشد.
درصورتی‌که متهم بدون دلیل موجهی در جلسات دادگاه حضور نداشته باشد، دادگاه این اختیار دارد که متهم را به‌صورت غیابی محکوم کند. محکومیت غیابی به این معنا است که متهم حتی فرصتی برای دفاع از خود میز نخواهد داشت. حضور به‌موقع در جلسات دادگاه، می تواند از محکومیت غیابی متهم جلوگیری کند.
ارائه دلایل و مدارک تبرئه
یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین ادله برای دفاع از حقوق متهم در دادگاه، ارائه دلایل و مدارک تبرئه برای اثبات بی‌گناهی متهم در دادگاه است.
وکیل پایه یک دادگستری می تواند دلایل و مدارک تبرئه موکل خود را به‌صورت کتبی یا شفاهی به دادگاه ارائه دهد. ارائه دلایل و مدارک تبرئه به‌صورت کتبی، فرصت بررسی دقیق‌تر و کامل‌تر پرونده را ایجاد خواهید کرد و با ارائه دلایل و مدارک شفاهی این فرصت را خواهید داشت که به‌صورت شفاهی در جلسات دادگاه از خود دفاع کنید.
برخی از دلایل و مدارک تبرئه که می‌توان به دادگاه ارائه داد، عبارت‌اند از:
- شاهدان عینی که شهادت می‌دهند متهم مرتکب جرم نشده است.
- مدارک و شواهدی که نشان می‌دهد متهم در زمان ارتکاب جرم در مکان دیگری بوده است.
- وجود ابهامات و نقاط ضعف در مدارک و شواهد موجود در دادگاه.
- وجود دلایل موجهی که نشان می‌دهد متهم برای اعتراف به جرم، تحت‌فشار یا اکراه قرار گرفته است.
درخواست تجدیدنظر
تجدیدنظرخواهی، یکی از حقوق متهم است که به متهم یا محکوم علیه اجازه می‌دهد تا در صورت اعتراض به رأی صادر شده از سوی دادگاه برای دفاع از حقوق فردی خود به آن اعتراض کند.
در قانون جمهوری اسلامی اصل بر این گرفته می‌شود که همه آرای صادره از مراجع قضایی، قطعی بود قابل تجدیدنظر نیستند؛ این بدان معنا است که متهم امکان اعتراض به رأی که برای او صادر شده را ندارد، اما قانون در برخی موارد فرصت تجدیدنظرخواهی از آرای صادره دادگاه را در اختیار متهمین قرار می‌دهد.
برای مثال قانون در برخی از جرایم سنگین، مانند قصاص نفس با ارائه امتیازات قانونی، امکان تجدیدنظرخواهی را برای متهمان فراهم آورده است. در این موارد، متهم یا محکوم علیه می‌تواند به رأی صادر شده از سوی دادگاه اعتراض کند و از دادگاه تجدیدنظر استان بخواهد که رأی را دوباره بررسی نماید.
مهلت تجدیدنظرخواهی، 20 روز بعد از تاریخ ابلاغ رأی اولیه به وکیل و متهم است. درصورتی‌که متهم یا محکوم علیه در مهلت مقرر برای تجدیدنظرخواهی اقدام نکنند، رأی صادر شده، قطعی و لازم الاجرا خواهد بود.
توجه داشته باشید که برای تجدیدنظرخواهی، باید دادخواستی به دادگاه تجدیدنظر استان ارائه شود.
در صورت اشتباه در رأی
در صورت اشتباه در رأی، متهم می‌تواند با اعتراض به رأی صادر شده در دادگاه از دادگاه تجدیدنظر استان درخواست کند که پرونده او را دوباره بررسی نماید. تجدیدنظرخواهی از حقوق متهم است و یکی از ارکان دادرسی عادلانه به شمار می‌آید.
توجه داشته باشید که اعتراض به رأی صادر شده در دادگاه اولیه و درخواست تجدیدنظر از دادگاه تجدیدنظر استان باید به‌صورت کتبی و حاوی دلایل و مدارک معتبر و محکمه‌پسند باشد.
چنانچه درخواست تجدیدنظر به دادگاه تجدیدنظر استان تقدیم شود، دادگاه پرونده را مجدداً بر اساس دلایل و مدارک ارائه شده توسط متهم، بررسی خواهد کرد. درصورتی‌که دادگاه تجدیدنظر، رأی صادر شده از سوی دادگاه بدوی را اشتباه تشخیص دهد، رأی صادر شده نقض شده و پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه اولیه ارجاع داده می‌شود. البته دادگاه تجدیدنظر می‌تواند رأی دادگاه اولیه را تأیید یا آن را بر اساس دلایل و مدارک ارائه شده، اصلاح کند.
به‌طورکلی این احتمال وجود دارد که در صورت اشتباه در رأی دادگاه با درخواست تجدیدنظر، متهم تبرئه شود یا مجازت او کاهش یابد.
در صورت ظلم در دادرسی
اگر متهم معتقد باشد که در دادرسی اولیه، مورد ظلم قرار گرفته می‌تواند با تجدیدنظرخواهی از حقوق خود دفاع کند. درخواست تجدیدنظر ممکن است منجر به تغییر رأی و تبرئه یا کاهش مجازات متهم شود.
حمایت‌های دادرسی، نقش مهمی در تضمین رعایت حقوق متهم دارند. این حمایت‌ها در دفاع از حقوق متهم به او کمک خواهند کرد و از ظلم و بی‌عدالتی در دادرسی جلوگیری می‌کنند. این حمایت‌ها از سوی دولت، سازمان‌های غیردولتی و سایر نهادها حقوق بشر ارائه می‌شوند.
حق ستان، همراه شما برای احقاق حقوق شهروندی‌تان
حقوق متهم، مجموعه‌ای از حقوق قانونی است توسط قانون‌گذار به هر فردی که به ارتکاب جرمی متهم شده است، تعلق می‌گیرد. البته فرد متهم تا زمانی که جرم وی در دادگاه معتبر اثبات نشود، مجرم نیست و این حقوق به‌منظور تضمین دادرسی عادلانه و حمایت از متهم در برابر اتهامات وارده به وی در قانون جمهوری اسلامی ایران پیش‌بینی شده‌اند.
حق اطلاع از اتهامات، حق داشتن وکیل، حق سکوت، حق اعتراض به رأی و… از جمله امتیازات قانونی است که به متهم تعلق می‌گیرند.
حقوق شهروندی شما، حقی است که به‌عنوان عضوی از جامعه، مستحق بهره‌مندشدن از آن هستید و هیچ‌کس حق ندارد این حقوق را از شما سلب کند. مجموعه حقوقی “حق ستان” با ارائه خدمات حقوقی و مشاوره‌ای، تلاش می‌کند تا از حقوق شهروندی و حقوق فردی خود دفاع کنید و در صورت نقض این حقوق از طریق قانونی آن‌ها را مطالبه نمایید.
