دادرسی فرایندی است که در آن یک اختلاف حقوقی بین دو یا چند نفر توسط یک مرجع قضایی مورد بررسی و حل‌وفصل قرار می‌گیرد. این فرایند از زمانی آغاز می‌شود که یکی از طرفین اختلاف، دعوایی را علیه طرف دیگر مطرح کرده و به دادگاه ارائه می‌دهد و تا زمانی که حکم قطعی در آن صادر شود، ادامه می‌یابد.
این فرایند توسط یک مقام قضایی یا قاضی که به‌عنوان مرجع قضایی شناخته می‌شود، رهبری خواهد شد. هدف اصلی این فرایند اجرای عدالت و حفظ حقوق و منافع طرفین است.
اگر تصمیم به طرح دعوایی دارید و نمی‌دانید کار را از کجا آغاز کنید، این مقاله برای شما بسیار مفید خواهد بود. ما در این مطلب گام‌به‌گام در مسیر دادرسی از شروع تا پایان را تشریح کرده‌ایم. وکلای مؤسسه حقوقی حق ستان برای مطالبه حقوق شما در روند قضایی از ابتدا کنار شما هستند از مشاوره حقوقی گرفته تا دفاع در جلسات دادرسی با ما قدم‌هایی مطمئن و پیروز بردارید.
شروع دادرسی و ثبت شکایت
برای شروع روند قضایی، ابتدا باید شکایت خود را ثبت کنید. برای ثبت شکایت در فرایند دادرسی باید مراحل زیر را طی کنید:
- ثبت‌نام در سامانه ثنا: سامانه ثنا سامانه‌ای است که برای ابلاغ الکترونیکی اوراق قضایی استفاده می‌شود. برای ثبت شکایت حقوقی، باید در این سامانه ثبت‌نام کرده و احراز هویت شوید. برای ثبت‌نام در سامانه ثنا، می‌توانید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرد یا به‌صورت الکترونیکی در منزل ثبت‌نام نمایید.
- تهیه مدارک لازم: مدارک لازم برای ثبت شکایت حقوقی، بسته به نوع شکایت شما متفاوت است. بااینحال، برخی از مدارک عمومی که معمولاً برای ثبت شکایت حقوقی در جریان دادخواهی لازم هستند، عبارت‌اند از:
- کارت ملی خواهان
- کپی کارت ملی خوانده
- مدارک اثبات ادعای خواهان
- مراجعه به دفتر خدمات قضایی: پس از تهیه مدارک لازم باید به دفتر خدمات قضایی مراجعه کرد و با کمک یک کارشناس دادخواست خود را تنظیم نمود.
- پرداخت هزینه دادرسی: هزینه دادرسی بر اساس نوع دعوا تعیین می‌شود. این هزینه باید به‌صورت نقدی یا از طریق کارت‌خوان در دفتر خدمات قضایی پرداخت شود.
- امضا و تحویل دادخواست: پس از تکمیل دادخواست، باید آن را امضا کرده و به دفتر خدمات قضایی تحویل دهید. دفتر خدمات قضایی، دادخواست شما را به دادگاه صالح ارسال خواهد کرد.
- پیگیری شکایت: پس از ثبت شکایت، می‌توانید از طریق سامانه ثنا، وضعیت شکایت و فرایند دادخواهی خود را پیگیری کنید.
البته، این مراحل ممکن است در برخی موارد، متفاوت باشند. برای مثال اگر قصد دارید شکایت حقوقی خود را به‌صورت الکترونیکی ثبت کنید، باید به سامانه الکترونیک دادرسی قوه قضاییه مراجعه نمایید.
انواع شکایات قابل طرح در دادگاه
انواع شکایت قابل‌طرح در دادگاه در دودسته شکایت کیفری و شکایت حقوقی دسته‌بندی می‌شوند. شکایات حقوقی به دعاوی‌‍ای گفته می‌شود که خواهان، دادخواست و ادعای حقوقی خود را در قبال خوانده مطرح می‌کند. درصورتی‌که دادگاه حقوقی، ذی‌حق بودن خواهان را تشخیص دهد، حکم به نفع وی صادر خواهد کرد.
شکایات کیفری نیز به دعاوی گفته می‌شود که در آن، مدعی‌العموم، وقوع جرم یا تخلف را از سوی متهم اعلام می‌نماید و درخواست رسیدگی و مجازات متهم را خواهد کرد. در جریان دادرسی و فرایند کیفری به جای ارائه دادخواست، شکواییه به دادگاه ارائه می‌شود.
از جمله انواع شکایت حقوقی، می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:
- دعاوی ملکی
- دعاوی قراردادی
- دعلوی خانوادگی و طلاق
- دعاوی تجاری
- دعاوی بیمه
- دعاوی بانکی
- دعاوی مالیاتی
انواع شکایت کیفری نیز عبارت‌اند از:
- قتل
- سرقت
- کلاهبرداری
- خیانت در امانت
- ضرب و جرح عمدی
- ایراد صدمه بدنی غیرعمدی
- توهین
- افترا
البته در برخی موارد ممکن است یک شکایت هم حقوقی و هم کیفری باشد. برای مثال اگر کسی به دیگری خسارت وارد کند، علاوه بر این که می‌تواند شکایت حقوقی مطالبه خسارت از او را مطرح نماید، می‌تواند شکایت کیفری نیز علیه او مطرح کرده و به دادگاه ارائه دهد.
نحوه تنظیم و ثبت شکایت
آیا تاکنون با مشکلی روبه‌رو شده‌اید که نیاز باشد شکایت کنید؟ یا اصلاً با نحوه تنظیم و ثبت شکایت برای محاکمه قضایی آشنایی دارید؟
یکی از پیچیده‌ترین انواع دادرسی، شکایت کیفری است که برای طرح آن شاکی باید مراحل مختلفی را طی کند. این مراحل عبارت‌اند از:
تهیه شکوائیه
اولین مرحله، تنظیم شکوائیه است. شکوائیه سندی است که در آن، شاکی ضمن اعلام وقوع جرم یا تخلف، درخواست رسیدگی و مجازات متهم را خواهد داشت. شکوائیه باید به زبان فارسی و به طور خوانا نوشته شود و شاکی آن را امضا کرده باشد.
همچنین باید حاوی مشخصات کامل شاکی و مشتکی‌عنه، عنوان و موضوع شکایت باشد. علاوه بر این زمان و مکان وقوع جرم نیز باید دقیق در آن ذکر شده و حاوی دلایل و مستندات شکایت باشد.
شکوائیه را می‌توان به‌صورت حضوری یا الکترونیکی به دادسرای محل وقوع جرم تسلیم کرد. برای تسلیم شکایت به‌صورت حضوری، شاکی باید به دادسرا مراجعه کرده و شکوائیه خود را به مقام قضایی تحویل دهد.
اما درصورتی‌که قصد دارید شکوائیه خود را به‌صورت الکترونیک ارائه دهید می‌توانید از طریق سامانه ثنا اقدام نمایید.
ثبت شکوائیه
پس از تنظیم شکوائیه، آن را به دادسرای محل وقوع جرم تحویل داد. دادسرا پس از دریافت شکوائیه، آن را بررسی کرده و در صورت مطابقت آن با مقررات، دادسرا قرار دستور تحقیقات مقدماتی صادر خواهد کرد.
رسیدگی به شکایت
پس از صدور قرار دستور تحقیقات مقدماتی، دادسرا به کمک ضابطان دادگستری، دررابطهبا جرم تحقیق نموده و اگر دلایل کافی برای ارتکاب جرم پیدا شد، دادسرا متهم را احضار یا جلب می‌نماید.
تحقیقات مقدماتی
تحقیقات مقدماتی، یکی از مراحل مهم دادرسی است که توسط بازپرس یا دادیار انجام می‌گیرد. هدف از این تحقیقات، جمع‌آوری ادله و مدارک لازم برای اثبات وقوع جرم و شناسایی و تعقیب متهم است. تحقیقات مقدماتی به‌صورت محرمانه صورت می‌پذیرد، غیر از برخی موارد خاص که در قانون تعریف شده‌اند. محرمانگی تحقیقات به‌منظور حفظ حقوق متهم و جلوگیری از تحریف ادله جرم است.
برخی از مهم‌ترین اقداماتی که در تحقیقات مقدماتی انجام می‌شود، عبارت‌اند از:
تحقیق از شاکی و شهود: بازپرس یا دادیار در اولین اقدام با تحقیقات و پرسش‌وپاسخ از شاکی و شهود، اطلاعات لازم در مورد وقوع جرم را به دست می‌آورد.
بازرسی از محل وقوع جرم: در گام بعدی بازپرس یا دادیار به‌منظور جمع‌آوری ادله و مدارک لازم و محکمه‌پسند، محل وقوع جرم را بررسی خواهد کرد.
تحقیق از متهم: بازپرسی از متهم به‌منظور دستیابی به اطلاعات دقیق‌تر و کافی برای ارتکاب جرم از دیگر مراحل تحقیقات مقدماتی در روند قضایی است که توسط بازپرس انجام می‌گیرد.
اخذ دستورات قضایی از مرجع صالح: در صورت لزوم بازپرس یا دادیار از مرجع صالح، دستورات لازم را برای انجام تحقیقات مقدماتی دریافت خواهد کرد.
نقش بازپرس در تحقیقات
بازپرس، یکی از مقامات قضایی است که وظیفه رسیدگی به جرایم در مرحله تحقیقات مقدماتی دادرسی را بر عهده دارد. بازپرس به‌عنوان یک قاضی، باید بی‌طرف و مستقل بوده و در انجام وظایف خود، تابع قانون باشد.
بازپرس پرونده باید تجربه و دانش کافی در زمینه حقوق جزا و آیین دادرسی کیفری را داشته باشد تا بتواند تحقیقات را به‌صورت صحیح و کامل انجام دهد.
در ایران، بازپرس پرونده، توسط دادستان منصوب خواهد شد. دادستان این اختیار را دارد که بازپرسان را به‌صورت موقت یا دائم، برای رسیدگی به پرونده‌های کیفری تعیین کند.
بازپرس نمی‌تواند وظایف خود را به فرد دیگری واگذار کند، اما می‌تواند انجام برخی کارها مانند تحقیقات محلی و تحقیق از مطلعان را به ضابطین دادگستری، مثل پلیس‌ها محول نماید.
وظایف بازپرس در قانون فرایند کیفری، به شرح زیر است:
- رسیدگی به شکایت و اعلام‌جرم
- جمع‌آوری ادله و مدارک
- شناسایی و تعقیب متهم
- صدور قرارهای قضایی
ارسال پرونده به دادگاه و تشکیل جلسه دادرسی
پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی، بازپرس پرونده، کیفرخواست را صادر کرده و آن را برای دادگاه صالح ارسال می‌کند. کیفرخواست، سندی است که در آن، دادستان اتهامات متهم را به همراه ادله و مستندات محکمه‌پسند را در آن بیان کرده است.
دادگاه صالح، دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به پرونده را دارد. صلاحیت دادگاه، بر اساس نوع جرم، محل وقوع جرم و همچنین میزان مجازات تعیین می‌شود.
بعد از وصول پرونده به دادگاه، جلسه دادرسی توسط دادگاه تشکیل خواهد شد. در جلسه دادرسی، شاکی و متهم و وکلای آن‌ها باید در دادگاه حاضر شوند. در فرایند دادگاه، دفاعیات شاکی و متهم شنیده خواهد شد تا در بررسی پرونده و حکم صادره از آن استفاده شود.
مراحل تشکیل جلسه دادرسی به شرح زیر است:
- خواندن کیفرخواست و تفهیم اتهامات متهم توسط قاضی دادگاه
- ارائه دفاعیات شاکی
- ارائه دفاعیات متهم
- ارائه دفاعیات وکیل متهم
- صدور حکم دادگاه
حضور طرفین دعوی
حضور طرفین دعوی در جلسه دادرسی و در جریان دادخواهی، اهمیت زیادی دارد. حضور طرفین دعوی سبب می‌شود که دادگاه بتواند به‌صورت کامل و جامع به پرونده رسیدگی کند؛ زیرا دادگاه می‌تواند دفاعیات طرفین را به طور مستقیم بشنود و بررسی کرده و از شاهدان طرفین، تحقیق کند و با بررسی ادله و مدارک طرفین، حکم عادلانه‌تری صادر کند.
اظهارات شاهدان
اظهارات شاهدان در جریان دادرسی، یکی از مهم‌ترین ادله اثباتی در پرونده‌های حقوقی و کیفری است. شاهد، شخصی است که در زمان و مکان وقوع جرم، حضور داشته است و از آن اطلاع دارد. اظهارات شاهدان در فرایند دادگاه و محاکمه قضایی بسیار تأثیرگذار هستند؛ زیرا دادگاه با استناد بر اظهارات شاهدان می‌تواند به واقعیت جرم پی ببرد و حکم عادلانه‌تری صادر کند.
اظهارات شاهدی در جریان دادرسی معتبر است که دارای شرایط زیر باشد:
- شاهد باید عاقل و بالغ باشد.
- شاهد باید شاهد مستقیم جرم بوده باشد.
- شاهد باید شهادت خود را به‌صورت صریح و روشن بیان کند.
- شاهد نباید تعصب داشته باشد و جانب‌داری یکی از طرفین را کند.
اگر شاهد در اظهارات خود، دروغی بیان کند به جرم شهادت دروغ متهم خواهد شد که مجازات آن از شش ماه تا دو سال حبس است.
صدور رأی
طی محاکمه قضایی بر ای صدور رأی، دادگاه پس از شنیدن دفاعیات طرفین دعوی، وارد شور شده و باتوجه‌به قانون و شواهد موجود، رأی خود را صادر می‌کند. رأی دادگاه به‌صورت مکتوب و مستند تهیه شده و به طرفین ابلاغ خواهد شد.
صدور رأی در دادگاه به سه صورت، برائت، محکومیت یا تبرئه به سبب مرور زمان صادر خواهد شد. منظور از برائت، تبرئه متهم و بی‌گناه بودن وی است. در صورت اثبات گناهکار بودن متهم، حکم مجازاتی که قانون برای او در نظر گرفته شده، صادر خواهد شد.
برخی از پرونده‌ها و دعوای با مرور زمان بسته می‌شوند و دادگاه در صدور رأی خود با استناد به قانون مرور زمان، پرونده را مختومه خواهد کرد.
اعلام رأی توسط قاضی
پس از شنیدن دفاعیات طرفین دعوی در جلسه دادرسی و شور دادگاه، قاضی رأی خود را صادر و به‌صورت مکتوب تنظیم می‌کند و در نهایت قاضی در جلسه علنی دادگاه که طرفین دعوی، وکلا، و سایر افراد ذی‌نفع حضور دارد، رأی صادره را اعلام می‌کند.
بعد از اعلام رأی، هر یک از طرفین دعوی می‌توانند به رأی صادرشده اعتراض کنند. این اعتراض می‌تواند به دو صورت تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی باشد. تا رأی در دادگاه تجدیدنظر یا فرجام دوباره مورد بررسی قرار گیرد.
ابلاغ رأی به طرفین دعوی
از آخرین مراحل فرایند دادرسی، ابلاغ رأی به طرفین دعوی است. پس از انشای رأی صادر از دادگاه و مکتوب و مستندسازی رأی صادرشده، رأی به‌صورت الکترونیکی یا پستی به طرفین دعوی ابلاغ خواهد شد.
مهلت قانونی ابلاغ رأی به طرفین ظرف مدت 5 روز تا 20 روز است، اما گاهی این مدت طولانی می‌شود در این شرایط باید حضوری پیگیری کنید.
اجرای حکم
مهم‌ترین مرحله هر دادرسی، اجرای حکم است. اجرای حکم، هدف نهایی تشکیل دادگاه و در واقع هدف قانون است. هدف از اجرای حکم، اعاده حق شاکی و مجازات مجرم است.
مراحل اجرای حکم به شرح زیر است:
- صدور حکم توسط دادگاه
- تقاضای صدور اجرائیه از جانب شاکی
- صدور دستور رئیس دادگاه بر صدور اجرائیه
- تنظیم اجرائیه توسط مدیر دفتر دادگاه
- ابلاغ اجرائیه به محکوم علیه
- اجرای حکم توسط دادورز اجرای احکام
پس از صدور حکم توسط دادگاه، شاکی باید ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ حکم، تقاضای صدور اجرائیه را به دادگاه ارائه دهد.
دستور رئیس دادگاه مبنی بر صدور اجرائیه پس از بررسی تقاضای صدور اجرائیه توسط شاکی و پیوست‌های آن، صادر خواهد شد. اگر شرایط اجرای حکم وجود داشته باشد، رئیس دادگاه دستور صدور اجرائیه را صادر می‌نماید.
مدیر دفتر دادگاه نیز پس از صدور این دستور، اجرائیه را روی برگ اجرائیه تنظیم کرده و تشکیل پرونده می‌دهد و اجرائیه به محکوم ابلاغ خواهد شد که بایستی پس از مهلت مقرر و در زمان تعیین شده جهت اجرای حکم در دادگاه حاضر شود. در نهایت پرونده به اجرای احکام ارسال شده و دادورز پرونده را ثبت و رأی صادره را اجرا می‌کند.
نظارت دادستان بر اجرای احکام
دادستان به‌عنوان مدعی‌العموم وظیفه دارد تا از حقوق عمومی و حقوق افراد دفاع کند. اجرای احکام، یکی از مهم‌ترین راه‌های تحقق حقوق افراد است؛ بنابراین نظارت دادستان بر اجرای احکام به معنای نظارت بر تحقق حقوق افراد است.
دادستان در اجرای احکام، دارای اختیارات گسترده‌ای است که در قانون آیین دادرسی کیفری و قانون اجرای احکام مدنی به‌صراحت تعریف و بیان شده‌اند.
از جمله اختیارات دادستان در اجرای احکام می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نظارت بر حسن جریان امور در اجرای احکام
- تأکید بر اجرای سریع و دقیق احکام
- رفع اشکالات و موانع در اجرای احکام
- معرفی متهمان فراری به مقامات قضایی
- معرفی محکومان به حبس به زندانها
- نظارت بر نحوه نگهداری متهمان و محکومان در زندانها
کلام آخر
دادرسی فرایندی است که در آن یک اختلاف حقوقی بین دو یا چند نفر یا نهاد توسط یک مرجع قضایی بررسی و حل‌وفصل می‌شود و شامل مراحل مختلفی است که هر یک از آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این فرایند به‌قدری پیچیده و سخت است که در صورت عدم آگاهی کامل از همه مراحل دادخواست، ممکن است جریان دادخواهی شما با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شود.
رسیدگی دادرسی خود را به ما بسپارید. مؤسسه حقوقی حق ستان با بهره‌گیری از یک تیم خبره از وکلای پایه یک دادگستری در محاکمه قضایی و مراحل دادرسی همراه شما خواهند بود و موفقیت شما را تضمین خواهند کرد.
