دریافت خسارت و ضرر و زیان
وقتی خسارتی به فردی وارد میشود و مسئول خسارت، آن را جبران نمیکند، شخص زیاندیده روانه دادگاه میشود و با تقدیم دادخواستی، خسارت خود را مطالبه مینماید و دادگاه هم بر اساس درخواست او رأی میدهد. این مسیر در مورد خساراتی که ناشی از جرم نباشد، تا حدود زیادی روشن است؛ اما اگر در نتیجه جرمی، خسارتی به فرد وارد شود، تکلیف به این صورت است که مطابق ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 1392، شاکی میتواند جبران تمام ضرر و زیانهای مادی و معنوی و منافع ممکنالحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.
تبصره یک ماده 14 قانون ذکر شده در مورد ضرر وزیان سخن می گوید که زیان معنوی عبارت از صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی که برفرد زیان دیده تحمیل می گردد. دادگاه میتواند علاوه بر صدور حکم به جبران خسارت مالی، به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم کند.
در تبصره 2 ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 1392 نیز آمده است که منافع ممکنالحصول تنها به مواردی اختصاص دارد که دلایل ارائه شده ما به دادگاه ،ثابت کننده اتلاف یا ورود ضرروزیان به شاکی باشد. همچنین مقررات مرتبط به منافع ممکنالحصول و نیز پرداخت خسارت معنوی شامل جرایم موجب تعزیرات منصوص شرعی (در متون شرعی) و دیه نمیشود.
جرم و جنایت
با توجه به این ماده، ضرر و زیان ناشی از جرم را میتوان با ارایه دادخواست ضرر و زیان مطالبه کرد و از این جهت تفاوتی میان جرایم قابل گذشت و گذشت ناپذیر وجود ندارد. برای اینکه متضرر از جرم بتواند دعوای ضرر و زیان خود را در مقابل دادگاه اقامه کند، باید دارای اهلیت باشد و دردعوا نیز ذینفع باشد. در برخی مواقع، وراث و قائممقامهای قانونی بزهدیده هم میتوانند تحت شرایطی خسارت ناشی از جرم رامطالبه نمایند هانطور که گفتیم خسارت ناشی از جرم قابل مطالبه است، ودریافت خسارت با اموالی که از ارتکاب جرم برای مجرم حاصل شده است متفاوت است زیرا اموال حاصل از جرم بدون نیاز به دادخواست به مالک آن برگردانده میشود اما خسارات ناشی از جرم برای اینکه پرداخت شود، نیازمند تقاضایخسارت دیده است. اصل بر این است که برای طرح ادعای خصوصی، متضرر از جرم باید مهلتها و تشریفاتی را رعایت کند و هزینههایی را بپردازد. البته گاه متضرر از جرم از این امر معاف است و آن هنگامی است که قانون صریحا او را از این امر معاف کرده باشد؛ برای مثال، در جرایم سرقت و کلاهبرداری، قانون دادگاه را مکلف کرده است تا در حکم خود، علاوه بر تعیین مجازات برای مرتکب، وضعیت خسارات و ضررهای ناشی از ارتکاب جرم را که به مالباخته وارد آمده است، نیز روشن کند.
چگونگی مطالبه وجه و دریافت خسارت
وی ادامه داد: در اینگونه جرایم متضرر از جرم، نیاز به تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه ندارد. در در کشور ما نیز متضرر از جرم تا قبل از اینکه دادگاه پایان دادرسی را اعلام کند، مهلت دارد تا دادخواست ضرر و زیان خود را تقدیم نماید.
- همانگونه که گفته شد، مطالبه خسارات ناشی از جرم در گروی ارایه دادخواست است. پس از صدور کیفرخواست، پرونده جرم از دادسرا خارج و به دادگاه صالح ارسال میشود و دادگاه علاوه بر تکلیف رسیدگی به اتهام مطروحه وظیفه دارد در صورت درخواست مجنیعلیه مبنی بر جبران خسارات وارده، به آن تقاضا نیز رسیدگی کند.
- نکته مهم اینکه اگر مجنیعلیه نتوانست یا اینکه نخواست در حین رسیدگی به اتهام اصلی، دادخواست جبران خسارت را ارایه کند، میتواند پس از صدور حکم دادگاه کیفری حسب مورد به شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی صالح مراجعه و با استناد به حکم صادره، دادخواست جبران خسارت خود را تقدیم کند
- نکته دیگری که باید در این خصوص مورد توجه قرار گیرد، این است که چنانچه دادخواست جبران ضرر و زیان ناشی از جرم، کمتر از بیست میلیون تومان باشد باید به شورای حل اختلاف و اگر بیشتر از بیست میلیون تومان باشد باید به دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده تقدیم شود.