یکی از مهم‌ترین موضوعات حقوقی در هر جامعه‌ای، مبحث ارث است. این موضوع به نحوه تقسیم اموال و دارایی‌های شخصی پس از فوت وی می‌پردازد. قوانین ارث در هر کشوری بر اساس فرهنگ، مذهب و آداب‌ورسوم آن کشور تعیین می‌شود.
در ایران، قوانین وراثت بر اساس فقه اسلامی و قانون مدنی تعیین شده‌اند. طبق قوانین شریعت و احکام و آنچه در قرآن آمده وراث قانونی متوفی، میزان سهم‌الارث هر یک از وراث و نحوه تقسیم اموال و دارایی‌های متوفی به طور دقیق تعیین خواهند شد.
قوانین ارث در ایران، قوانینی پیچیده و دقیق هستند. آشنایی با این قوانین برای همه افراد ضروری است؛ چرا که این قوانین در حل اختلافات احتمالی بین وراث پس از فوت متوفی مفید باشند.
در این مقاله قصد داریم به بررسی کلی قوانین ارث در ایران بپردازیم.
معرفی قوانین ارث در ایران
قوانین ارث در ایران بر اساس فقه اسلامی و قانون مدنی ایران تعیین شده‌اند. این قوانین، نحوه تقسیم اموال و دارایی‌های شخص پس از فوت وی را تعیین خواهند کرد.
طبق قوانین شریعت و احکام و آنچه در قرآن آمده وراث قانونی متوفی، میزان سهم‌الارث هر یک از وراث و نحوه تقسیم اموال و دارایی‌های متوفی به طور دقیق مشخص شده است.
طبق قوانین مدنی ایران، 2 نوع ارث وجود دارد:
- سببی
- نسبی
ارث نسبی
ارث نسبی به اموالی گفته می‌شود که بر اساس رابطه خونی بین متوفی و وارث به ورثه به ارث خواهد رسید. در قانون مدنی ایران، وراث نسبی به ترتیب زیر طبقه‌بندی می‌شوند:
- طبقه اول: پدر، مادر و فرزندان
- طبقه دوم: خواهر و برادر و اجداد
- طبقه سوم: عمو، عمه، خاله و دایی و فرزندان آن‌ها
اولویت قانونی وراث نسبی
در ارث نسبی، وراث بر اساس اولویت قانونی از متوفی، ارث می‌برند، یعنی در وهله اول، وراث طبقه اول، سپس وراث طبقه دوم و سپس وراث طبقه سوم از ترکه بهجامانده از متوفی ارث خواهند برد؛ البته باید توجه داشت که در هر طبقه نیز اولویت ارث‌بری رعایت خواهد شد.
برای مثال متوفی دارای فرزند و پدر و مادر باشد، اموال وی بین افراد این طبقه تقسیم خواهد شد و طبقات بعدی از ارث متوفی محروم می‌شوند؛ البته در این طبقه نیز درصورتیکه متوفی دارای فرزندان زنده باشد، ارث وی به فرزندانش می‌رسد و پدر و مادر از ارثیه بی‌بهره خواهند شد.
یا اگر متوفی، وراثش برادر و خواهر و عمه و عمو باشد در این صورت برادر و خواهرش از وی ارث می برند؛ ولی عمو و عمه چون جزو طبقه سوم هستند از وی ارث نمی برند.
استثنائات ارث نسبی
در قانون مدنی ایران، استثنائاتی در مورد ارث نسبی وجود دارد. این استثنائات عبارت‌اند از:
- نوه در کنار پدر و مادر: طبق قوانین ارث اگر متوفی پدر و مادر و فقط نوه داشته باشد در این صورت استثنائاً، نوه‌ها شامل ارث‌بری خواهند شد. به عبارتی نوه‌ها در صورتی از متوفی ارث می‌برند که پدر و مادرشان فوت کرده باشند یا از ارث محروم شده باشند.
- اولاد عمه و عمو با وجود اجداد: طبق آنچه در حقوق وراثت تعریف شده اگر متوفی اجداد داشته باشد، اولاد عمه و عمو از ارث وی محروم می شوند به عبارتی اولاد عمه و عمو تنها در صورتی از متوفی ارث می‌برند که اجداد متوفی فوت کرده باشند یا از ارث محروم شده باشند.
- تقدم پسر عموی ابوینی بر عموی ابی: بر اساس آنچه در قوانین ارث‌بری مشخص شده اگر متوفی پسر عموی ابوینی و عموی ابی داشته باشد، در این صورت پسر عموی ابوینی بر عموی ابی تقدم دارد و از متوفی ارث خواهد برد. پسر عموی ابوینی پسر عمویی است که از پدر و مادری تنی متولد شده است. عموی ابی نیز عمویی است که از پدری تنی و مادری ناتنی متولد شده است.
ارث سببی
ارث سببی، نوعی ارث است که بر اساس رابطه ازدواج بین متوفی و وارث به ورثه تعلق می‌گیرد. در قانون مدنی ایران، تنها همسر متوفی از وی ارث می‌برد.
طبق قوانین ارث برای این که همسر متوفی مشمول ارث‌بری از اموال همسر شود باید دارای شرایط زیر باشد:
- زن و مرد باید در زمان فوت متوفی، عقد نکاح دائمی با یکدیگر داشته باشند.
- زن باید در زمان فوت متوفی، زنده باشد.
میزان سهم‌الارث همسر از اموال متوفی به شرح زیر است:
- اگر از متوفی فرزند داشته باشد، یکچهارم از ترکه همسر فوت شده خود را به ارث می‌برد.
- اگر از متوفی فرزند نداشته باشد، یک‌دوم از ترکه متوفی به وی ارث خواهد رسید.
نحوه تقسیم ترکه بین وراث
ترکه، اموال و دارایی‌های متوفی است که پس از مرگ او به ورثه‌اش خواهد رسید. طبق قوانین ارث در ایران نحوه تقسیم ترکه بین وراث به دو صورت فرض و رد انجام می‌گیرد.
تقسیم به فرض
در تقسیم به فرض به هر یک از وراث، سهم مشخصی از ترکه تعلق می‌گیرد. این سهم‌ها به‌صورت درصد یا کسر از کل ترکه تعیین خواهند شد.
بر اساس حقوق وراثت در قانون مدنی ایران، سهم‌الارث وراث نسبی و سببی به شرح زیر است:
- پدر: سهم‌الارث پدر یک‌ششم کل ترکه است. برای مثال اگر ارزش کل ترکه متوفی یک میلیون تومان باشد، سهم‌الارث پدر 166 هزار تومان خواهد بود.
- مادر: سهم‌الارث مادر نیز همانند پدر، یک‌ششم از کل ترکه است.
- فرزند پسر: سهم‌الارث فرزند یک‌دوم از کل ترکه است. برای مثال اگر ارزش کل ترکه متوفی یک میلیون تومان باشد، فرزند 500 هزار تومان از آن را به ارث خواهد برد.
- دختر: سهم‌الارث دختر یکچهارم از کل ترکه پدر است؛ بنابراین اگر ارزش کل ترکه متوفی یک میلیون تومان باشد، سهم‌الارث دختر 250 هزار تومان است.
- خواهر و برادر ابوینی: خواهر و برادر ابوینی مشمول یک‌ششم از کل ترکه متوفی خواهند شد.
- خواهر و برادر ابی: سهم‌الارث خواهر و برادر ابی یک‌هشتم از ارثیه بهجامانده از متوفی خواهد بود.
- همسر: سهم‌الارث همسر متوفی نیز در صورت داشتن فرزند یک چهارم و در غیر این صورت یک‌دوم است.
تقسیم به رد
بر اساس قوانین ارث در تقسیم به رد اگر ترکه برای پرداخت سهم‌الارث وراث، کافی نباشد سهم‌الارث آن‌ها به نسبت سهمی که در قانون برای آن‌ها تعیین شده، کاهش می‌یابد.
برای مثال فرض کنیم متوفی دارای دو پسر و یک همسر باشد. سهم‌الارث فرزند پسر یک‌دوم و سهم‌الارث همسر یکچهارم است. اگر ارزش کل ترکه متوفی یک میلیون تومان باشد، سهم‌الارث فرزندان پسر هر کدام 500 هزار تومان و سهم‌الارث همسر 250 هزار تومان می‌شود.
در این مثال چون ارزش کل ترکه کم‌تر از سهم‌الارث فرضی وراث است، سهم‌الارث آن‌ها به نسبت کاهش می‌یابد.
مواردی که وراث از ارث محروم می‌شوند
بر اساس قانون مدنی ایران، برخی از افراد از ارث محروم می‌شوند. این افراد عبارت‌اند از:
- قاتل متوفی
- زناکار با متوفی
- کسی که به متوفی سوء‌قصد کرده و به سبب آن متوفی فوت کرده است.
- کسی که به متوفی ضربه یا جراحتی وارد کرده که منجر به مرگ وی شده است.
شرایط لازم برای ارث‌بری
مطابق قوانین ارث، شرایط خاصی برای ارث‌بری وجود دارد که وراث قانونی باید آن شرایط را دارا باشند تا بتوانند از ارث بهجامانده، سهم داشته باشند. این شرایط عبارت‌اند از:
- وجود رابطه خویشاوندی خونی یا زوجیت
- زندهبودن در زمان فوت متوفی
- عدم محرومیت از ارث
موارد خاص
در برخی موارد، شرایط دیگری نیز برای ارث‌بری وجود دارد. برای مثال اگر متوفی وصیت کرده باشد که بخشی از اموالش به شخص خاصی تعلق بگیرد، آن شخص حتی اگر جزو وارث قانونی متوفی نباشد، می‌تواند از اموالی که متوفی وصیت کرده، ارث ببرد. همچنین اگر متوفی اموالی داشته باشد که به کسی تعلق ندارد، مانند اموالی که در حین سفر یا مسافرت با خود همراه داشته است، این اموال به ورثه قانونی متوفی تعلق می‌گیرد.
قوانین شرعی در تقسیم ارث
ارث، یکی از مباحث مهم در فقه اسلامی است که قوانین و ضوابط خاصی برای آن تعیین شده است. این قوانین بر اساس آیات قرآن و احادیث تدوین شده‌اند و هدف از آن‌ها، تأمین عدالت و حفظ حقوق وراثت هر یک از وراث است.
وراث به دودسته تقسیم می‌شوند:
- وراث نسبی که عبارت‌اند از: پدر، مادر، فرزندان، پدربزرگ، مادربزرگ، نوه‌ها، عمو، عمه، دایی، خاله، خواهر و برادر.
- وراث سببی که عبارت‌اند از: همسر، وکیل بر ارث، وصی بر ارث، صاحبان صلح بر ارث، غایب مفقودالاثر.
فروض ارث
فروض ارث به سهم‌الارث‌هایی گفته می‌شود که در قرآن کریم و احادیث پیامبر اسلام و ائمه اطهار به طور دقیق تعیین شده‌اند. این سهم‌الارث‌ها به‌صورت کسر یا عدد مشخص شده‌اند و به‌صورت قطعی تعیین گردیده‌اند و طبق قوانین ارث نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد.
فروض ارث بر اساس ترتیب اولویت‌دار بودن وراث تقسیم می‌شوند. درصورتیکه یک وارث از اولویت‌دارترین وراث وجود داشته باشد، همه ارث به او خواهد رسید، اما اگر اولویت‌دارترین وارث وجود نداشته باشند، ارثیه به ترتیب بین وراث بعدی تقسیم خواهد شد.
سهم‌الارث بر اساس قوانین اسلام
بر اساس قوانین ارث‌بری، سهم‌الارث ورثه نسبی به شرح زیر است:
- فرزند: اگر متوفی فرزند داشته باشد، کلیه اموالی که از وی بهجامانده بین فرزندان وی تقسیم می‌شود. بر اساس قوانین و احکام شرعی سهم‌الارث فرزند پسر، دوبرابر فرزند دختر است به عبارتی دو دختر به‌اندازه یک پسر از اموال پدر ارث خواهند برد.
- پدر و مادر: اگر متوفی فرزند نداشته باشد و پدر و مادر وی در قید حیات باشند، اموال و ترکه بهجامانده از وی به پدر و مادرش ارث خواهد رسید. طبق قوانین و احکام شرعی سهم‌الارث پدر، دوبرابر مادر است.
- پدربزرگ و مادربزرگ: درصورتیکه متوفی فرزند و پدر و مادر نداشته باشد، اما پدربزرگ و مادربزرگ در قید حیات باشند، کلیه اموال وی را ارث می‌برند. بر اساس حقوق وراثت در شریعت، سهم‌الارث پدربزرگ، دو برابر سهم‌الارث مادربزرگ است.
- نوه‌ها: اگر متوفی فرزند نداشته باشد، کلیه ترکه وی را نوه‌هایش به ارث می‌برند. بر اساس قوانین وراثت نوه پسری دوبرابر نوه دختری ارث خواهد برد.
- عمو، عمه، دایی، خاله: اگر متوفی فرزند، پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ و نوه نداشته باشد، عمو، عمه، دایی و خاله وی همه ترکه را به ارث می‌برند. سهم‌الارث عمو و دایی، دوبرابر عمه و خاله است، اما اگر این درجه از اقوام در قید حیات نباشند، فرزندان آنان جزو وراث متوفی به شمار می‌آیند.
سهم‌الارث ورثه سببی نیز در احکام شرعی مشخص شده و به شرح زیر است:
- همسر: اگر متوفی فرزند داشته باشد، همسر یک‌هشتم ترکه را به ارث می‌برد. اگر متوفی فرزند نداشته باشد، همسر یکچهارم ترکه را به ارث می‌برد.
- صاحبان صلح بر ارث: چنانچه متوفی در زمان حیات خود صلح بر ارث کرده باشد، صلح گیرنده، همه ترکه را به ارث می‌برد.
- وصی بر ارث: اگر متوفی وصی بر ارث کرده باشد، طبق سند بهجامانده از متوفی، ارثیه طبق خواسته متوفی به شخص یا اشخاصی که به‌عنوان وصی نام‌برده شده‌اند، خواهد رسید.
البته بر اساس قوانین شرعی و مدنی مربوط به تقسیم اموال، ورثه می‌توانند با توافق یکدیگر، نحوه تقسیم ارث را تغییر دهند، اما این توافق باید به‌صورت کتبی و در حضور شاهدان انجام شود.
مواردی که در تقسیم ارث باید رعایت شوند، عبارت‌اند از:
- حقوق واجبه: قبل از تقسیم ارث، باید حقوق واجبه، مانند دیون و نفقه‌ای که بر گردن متوفی است، پرداخت شوند.
- مصالحه بین وراث: در صورت امکان باید بین وراث مصالحه شود تا تقسیم ارث به‌صورت مسالمت‌آمیز انجام گردد.
- عدم تعصب: در تقسیم ارث نباید تعصب به خرج داد و باید به حقوق همه وراث توجه داشت و آن‌ها را رعایت کرد.
حل اختلاف بر سر موارد ابهام‌آمیز
در برخی موارد اختلافاتی بین افراد پیش می‌آیند که بر سر مسائلی است که دارای ابهام هستند. در این موارد ممکن است افراد نتوانند به توافق برسند و اختلافات آن‌ها به دادگاه کشیده شود.
در موضوع وراثت، ممکن است اختلافاتی بر سر موارد ابهام‌آمیزی وجود داشته باشد. این موارد ابهام‌آمیز شامل موارد زیر می‌شوند:
شناسایی ورثه: گاهی بر سر این که چه افرادی جزو ورثه قانونی متوفی هستند، ابهاماتی به وجود می‌آید که بسیار پیچیده هستند و در این شرایط تنها دادگاه می‌تواند آن را حل کند.
تعیین سهم‌الارث: همچنین در برخی از موارد وراث بر سر مقدار سهم‌الارث دچار اختلاف می‌شوند در این موارد نیز حل اختلافات پیش‌آمده از طریق دادگاه، عاقلانه‌تر است.
تعیین ترکه: گاهی در مورد این که ترکه شامل چه اموالی است، شبهاتی ایجاد می‌شود که ممکن است باعث بروز اختلافات گسترده شود.
تقسیم ترکه: نحوه تقسیم ترکه بین وراث نیز گاهاً باعث بروز اختلافات می‌شود.
تماس با وکلا و مشاورین حقوقی موسسه حقوقی حقستان
برای دریافت مشاوره رایگان با مؤسسه حقوقی حقستان بر روی دکمه ی مشاوره رایگان کلیک کنید یا فرم درخواست مشاوره را پر کنید.
نقش دادگاه در حل اختلافات
دادگاه در حل اختلافات بر سر موارد ابهام‌آمیز باتوجه‌به قانون و عرف، اقدام به صدور حکم می‌کند. دادگاه در این موارد، ضمن رسیدگی به تمام جوانب موضوع باتوجه‌به قوانین ارث، حکمی صادر می‌کند که عادلانه و منصفانه باشد.
حکمی که به اختلافات خاتمه می‌دهد و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری می‌کند. دادگاه همچنین با صدور حکم، حقوق افراد را تأمین کرده و از تضییع حقوق آن‌ها ممانعت به عمل می‌آورد.
برای حل اختلافات مربوط به وراثت در دادگاه، ابتدا باید شکایت خود را تسلیم دادگاه صالح کرد تا دادگاه بر اساس مدارک و مستندات ارائه شده، حکم را صادر کند و به مرحله اجرا بگذارد.
راه‌های حل اختلاف بدون مراجعه به دادگاه
در برخی موارد، افراد می‌توانند اختلافات خود را بدون مراجعه به دادگاه حل کنند. این راه‌‌حل‌ها عبارت‌اند از:
- گفت‌وگو و مذاکره
- میانجی‌گری شخص ثالث و حکیم
- داوری یک حکم عادل
راهنمایی برای آگاهی از قوانین جدید ارث
آگاهی از قوانین جدید ارث برای همه افراد به‌ویژه وراث، امری ضروری است. قوانین ارث، ممکن است در طول زمان دستخوش تغییر و تحولاتی شوند که بر حقوق وراث تأثیرگذار باشد؛ بنابراین بهتر است که وراث، از قوانین جدید ارث آگاه باشند تا بتوانند حقوق وراثت خود را حفظ کنند.
برای آگاهی از قوانین جدید ارث، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
- مراجعه به سایت‌های حقوقی
- خواندن کتاب‌های حقوقی به‌روز و جدید
- مشورت با وکیل یا مشاور حقوقی
جمع‌بندی
قوانین ارث از جمله قوانین مهمی هستند که بر زندگی همه افراد تأثیرگذار هستند. این قوانین، نحوه تقسیم اموال و دارایی‌های متوفی بین وراث را تعیین می‌کنند؛ بنابراین آگاهی از قوانین مدنی و شرعی مربوط به آن برای همه افراد از اهم واجباتی است که باید به آن‌ها توجه کرد.
پیچیدگی قوانین وراثت به‌قدری زیاد است که رسیدن به درکی عمیق از آن، بسیار دشوار است؛ ازاین‌رو مشاوره با وکلای باتجربه در این زمینه بهترین راهکار برای احقاق حقوق شما است.
مؤسسه حقوقی حقستان با بهره‌مندی از کادری مجرب و متخصص در زمینه حقوق مدنی و قوانین مدنی و شرعی مربوط به ارث، آماده ارائه خدمات مشاوره حقوقی در این زمینه به شما عزیزان است.
اگر در مورد قوانین ارث سوال یا ابهامی دارید، می‌توانید به‌صورت تلفنی یا آنلاین با وکلای انحصار وراثت یا وکلای حقوقی مؤسسه حقستان تماس حاصل فرمایید تا با ارائه مشاوره حقوقی رایگان، شما را در حل مشکلات حقوقی و اختلافاتی که در این زمینه دچار آن شده‌اید، یاری کنند.
