در جهانی که پر از تضادها و نزاع‌های مختلف است، صلح و سازش نقشی بنیادین و اساسی در زندگی شخصی و اجتماعی ما و حتی فراتر از آن در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی ایفا می‌کنند.
صلح و سازش اهمیت بسیاری در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها دارند در دعاوی حقوقی نیز، این اصول به‌عنوان راه‌حل‌های مؤثری برای حل‌وفصل اختلافات و مشکلات قانونی و حقوقی قلمداد می‌شوند. صلح و سازش در دعاوی حقوقی می‌توانند به‌خودی‌خود یا از طریق دادگاه یا توافقنامه‌های خارج از دادگاه به حل‌وفصل مشکلات بین شاکی و متشاکی کمک کنند.
مصالحه در دعاوی حقوقی از دو جنبه مهم موردتوجه قرار می‌گیرد؛ اول به‌عنوان گزینه‌های قانونی برای حل اختلافات حقوقی و دوم به‌عنوان مفهومی که می‌تواند موجب پایداری و ثبات در امور حقوقی شود.
علاوه بر این که از طریق سازش می‌توان از اتلاف وقت و زمان و انرژی جلوگیری کرد، می‌توان هزینه‌ها را نیز کاهش داد. همچنین صلح در ارتقای عدالت و استقرار امنیت حقوقی افراد و جامعه نیز تأثیرات بسزایی دارد.
در این مقاله قصد داریم با بررسی صلح و سازش، نگاهی عمیق بر تأثیرات آن‌ها در دعاوی حقوقی داشته باشیم.
تعریف صلح و سازش
صلح در لغت به معنای آشتی و رسیدن به توافق است. در اصطلاح حقوقی، صلح عبارت است از عقدی که به‌موجب آن طرفین اختلاف در موردی که مورد نزاع و تنازع آنان بوده است به توافق رسیده و بر مبنای توافق صورت‌گرفته حقوق و مطالبات خود را به یکدیگر واگذار کرده یا اسقاط می‌نمایند.
بنابراین صلح عبارت است از توافقی دوجانبه بین طرفین یک دعوا که به‌موجب آن، بین طرفین دعوا (شاکی و متشاکی) در مورد موضوع مورد اختلاف به طور داوطلبانه و بدون دخالت مقامات قضایی، توافقی حاصل می‌شود که موردپسند و رضایت هر دو طرف خواهد بود.
مصالحه به‌منظور برای رفع‌اختلافی که در حال حاضر بین طرفین وجود دارد، صورت می‌گیرد یا برای جلوگیری از وقوع اختلافات عمیق‌تر در آینده، طرفین سازش خواهند کرد.
سازش به‌عنوان یک راهکار مسالمت‌آمیز برای حل اختلافات از اتلاف وقت و صرف هزینه زیاد جلوگیری می‌کند و ضمن حفظ روابط دوستانه بین طرفین باعث ایجاد صلح و آرامش در جامعه می‌شود.
صلح و سازش در قانون ایران
صلح در قانون مدنی ایران نیز موردتوجه قرار گرفته است به‌طوری‌که مواد متعددی در قانون به آن اختصاص یافته‌اند.
ماده 752 قانون مدنی، یکی از موادی است که در خصوص صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی مقرر شده است. طبق این ماده بر اساس قانون اساسی به‌منظور حفظ و حراست از اموال عمومی و دولتی و همچنین جلوگیری از تضییع حقوق دولت، شرایطی برای صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی تعیین شده‌اند.
صلح در قانون آیین دادرسی مدنی نیز به‌عنوان یکی از راهکارها برای پایان‌دادن به دعوا بسیار مهم است و به‌موجب ماده 183 قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که سازش خارج از دادگاه صورت گیرد، طرفین باید با حضور در دادگاه به صحت آن، اقرار کنند.
اهمیت و ضرورت صلح و سازش با شاکی
صلح و سازش با شاکی، یکی از مهم‌ترین و ساده‌ترین راه‌حل‌ها برای حل اختلافات حقوقی و کیفری است.
در دعاوی کیفری، مصالحه با شاکی می‌تواند آثار حقوقی مهمی در پی داشته باشد. بر اساس ماده 192 قانون کیفری کشور، دادستان، ضابطان دادگستری و سایر مقامات قضایی، مکلف به تلاش برای صلح بین طرفین دعوای و ایجاد سازش هستند. طبق همین قانون در صورت حصول سازش، پرونده مختومه اعلام خواهد شد.
در مواردی که جرم قابل‌گذشت باشد، مصالحه تنها راه‌حل برای رفع اختلاف است. در جرایم قابل‌گذشت، تعقیب کیفری با گذشت شاکی خصوصی، متوقف می‌شود؛ بنابراین در این موارد، بدون ایجاد سازش نمی‌توان پرونده را مختومه کرد.
همچنین در مواردی که جرم غیرقابل‌گذشت باشد، رسیدن به توافقی برای صلح تنها باعث تخفیف در مجازات می‌شود؛ نه بستن پرونده و پایان دادرسی.
با صورت‌گرفتن سازش بین طرفین دعوا در جرایم غیرقابل‌گذشت، دادگاه تنها این اختیار دارد که در صورت وجود جهات تخفیف، مجازات را تا نصف تقلیل دهد و در نهایت مصالحه به کاهش مجازات محکومٌ‌علیه منجر خواهد شد.
اهمیت و ضرورت صلح و سازش با شاکی در دعاوی کیفری عبارت‌اند از:
- حفظ مصالح عمومی
- جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه
- حفظ روابط بین طرفین دعوا
- احقاق حق شاکی
- تسریع در رسیدگی به پرونده
- معافیت از مجازات
- کاهش مجازات
- اعمال مجازات جایگزین حبس
صلح و سازش با شاکی، یک امر مطلوب و ضروری در دعاوی کیفری است که می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی در کاهش مجازات متهم داشته باشد و درعین‌حال به احقاق حقوق شاکی نیز کمک کند.
دلایل و انگیزه‌های صلح و سازش با شاکی
دلایل و انگیزه‌های صلح و سازش با شاکی می‌تواند متفاوت باشد و هر یک از طرفین اعم از شاکی و متهم یا هر دو طرف دعوا می‌توانند دلایل و انگیزه‌های خاص خود را برای آشتی داشته باشند.
برخی از این دلایل و انگیزه‌ها عبارت‌اند از:
احقاق حق
در برخی موارد، شاکی ممکن است با صلح و سازش، به حق خود دست پیدا کند. برای مثال، اگر فردی مرتکب جرمی مانند سرقت شود و شاکی از وی شکایت کند، رسیدن به توافق برای سازش باعث می‌شود تا کل مال یا بخشی از آن در سریع‌ترین زمان ممکن و با صرف کم‌ترین هزینه به شاکی بازگردانده شود.
حفظ روابط
مصالحه می‌تواند موجب شود که روابط بین طرفین دعوا ترمیم شده و از ایجاد کینه و کدورت بین آنان جلوگیری کند که در نهایت با جلوگیری از بروز اختلافات عمیق‌تر در آینده به حفظ امنیت جامعه نیز کمک می‌کند.
جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه
رسیدگی به پرونده‌های کیفری به‌ویژه پرونده‌های سنگین برای هر دو طرف دعوا، بسیار زمان‌بر و پرهزینه است. سازش موجب خواهد شد که پرونده کیفری در کم‌ترین زمان به طور کامل مختومه شود و در هزینه‌ها نیز صرفه‌جویی شود.
معافیت از مجازات
در برخی از جرایم، گذشت شاکی منجر به معافیت متهم از مجازات می‌شود. طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در جرایم قابل‌گذشت، گذشت شاکی خصوصی، تعقیب کیفری متهم را موقوف خواهد کرد.
کاهش مجازات
در برخی از جرایم، گذشت شاکی و رسیدن به توافق برای سازش موجب کاهش مجازات متهم خواهد شد. برای مثال در جرایم تعزیری درجه شش، هفت و هشت، دادگاه مختار است در صورت وجود شرایط خاص باملاحظه وضعیت متهم و اوضاع‌واحوال وقوع جرم به اعمال مقررات تخفیف، حکم دهد. یکی از شرایط تخفیف در مجازات، مصالحه بین طرفین پرونده است.
اعمال مجازات جایگزین حبس و تسریع در رسیدگی به پرونده از دیگر دلایل صلح و سازش با شاکی است.
مزایا و معایب صلح و سازش با شاکی
همه مواردی که در بالا توضیح داده شد اعم از جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه، حفظ روابط حسنه بین طرفین دعوا، احقاق حق شاکی، معافیت از مجازات، کاهش مجازات و تسریع در رسیدگی به پرونده به‌عنوان مزایای صلح و سازش با شاکی قلمداد می‌شوند.
البته مصالحه بین طرفین دعوا معایب محدودی نیز دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم احقاق کامل حق شاکی
در برخی موارد ممکن است سازگاری متهم و شاکی، مانع از احقاق حقوق کامل شاکی شود. برای مثال اگر فردی مرتکب جرمی مانند سرقت شود و شاکی از وی شکایت کند، ممکن است با صلح و سازش، اندکی از مال مسروقه را به شاکی بازگردانده شود و مال باز پس گرفته، شاکی را راضی نکند.
- عدم تحقق عدالت
در برخی موارد مصالحه بین طرفین ممکن است منجر به عدم تحقق عدالت شود. برای مثال اگر فردی مرتکب جرمی مانند ضرب‌وجرح شود و شاکی از وی شکایت کند در صورت سازش، متهم بدون مجازات باقی می‌ماند که ممکن است باعث نارضایتی جامعه شود.
- عدم امکان نظارت بر اجرای صلح و سازش
باتوجهبه این که امکان نظارت بر نحوه اجرای مصالحه وجود ندارد، اجرای صلح و سازش در برخی موارد با مشکلاتی مواجه می‌شود. برای مثال ممکن است پس از مصالحه، متهم از اجرای توافق صورت‌گرفته سر باز زند. در این موارد، امکان نظارت بر اجرای صلح و سازش وجود ندارد.
راهکارها و گام‌های عملی برای صلح و سازش با شاکی
راهکارها و گام‌های عملی برای صلح و سازش با شاکی به این شرح است:
گام اول: شناخت طرفین دعوا
در اولین گام باید طرفین دعوا، یکدیگر را به‌خوبی بشناسند. این شناخت شامل شناخت شخصیت، انگیزه‌ها، خواسته‌ها و انتظارات طرفین دعوا است. طرفین دعوا می‌توانند با شناخت یکدیگر به درک بهتری از شرایط یکدیگر دست یابند و محتاطانه‌تر برای مصالحه و رسیدن به توافق گام بردارند.
گام دوم: بررسی امکان صلح و سازش
در مرحله بعد باید امکان صلح و سازش به‌دقت بررسی کرد که شامل بررسی شرایط پرونده، خواسته‌های طرفین دعوا و عوامل تأثیرگذار بر سازش می‌شود. بررسی دقیق و همه‌جانبه در اتخاذ تصمیمات آگاهانه‌تر به طرفین کمک می‌کند.
گام سوم: تعیین هدف
پس از بررسی امکان صلح و سازش باید هدف از توافق تعیین کرد تا بتوان به یک توافق مشترک که برای هر دو طرف سودآور باشد، دست‌یافت. هدف‌ها می‌توانند متفاوت باشند، اما به‌طورکلی دربرگیرنده موارد زیر هستند.
- معافیت از مجازات
- کاهش مجازات
- احقاق حق شاکی
- تسریع در رسیدگی به پرونده
گام چهارم: مذاکره
مذاکره، یکی از مهم‌تر مراحل در فرایند صلح است. مذاکره باید در فضایی دوستانه و با احترام متقابل انجام شود.
گام پنجم: تنظیم توافق‌نامه
در صورت رسیدن به توافق، لازم است که توافق‌نامه‌ای بین طرفین دعوا تنظیم شود. توافق‌نامه باید شامل کلیه مواردی باشد که طرفین بر سر آن‌ها به سازش رسیده‌اند و در نهایت به‌صورت مکتوب درآمده و به امضای هر دو طرف برسد.
گام ششم: اجرای توافق‌نامه
پس از تنظیم توافق‌نامه، نوبت اجرایی‌شدن آن می‌رسد. هر دو طرف موظف به اجرای توافق‌نامه هستند و در صورت عدم اجرای مفاد توافق‌نامه توسط یکی از طرفین، طرف دیگر می‌تواند از طریق مراجع قضایی، قانوناً اقدام نماید.
تماس با وکلا و مشاورین حقوقی موسسه حقوقی حقستان
برای دریافت مشاوره رایگان با مؤسسه حقوقی حقستان بر روی دکمه ی مشاوره رایگان کلیک کنید یا فرم درخواست مشاوره را پر کنید.
نکات و توصیه‌هایی برای صلح و سازش موفقیت‌آمیز
صلح و سازش، یک فرایند مهم و ضروری در دعاوی کیفری است. این فرایند، می‌تواند مزایای بسیاری برای هر دو طرف پرونده به همراه داشته باشد و به حفظ مصالح عمومی، روابط بین طرفین دعوا و احقاق حق شاکی کمک نماید.
برای دست‌یافتن به صلح و سازشی موفقیت‌آمیز بهتر است به نکات زیر توجه داشته باشید:
- آماده‌سازی ذهنی
- شناخت طرف مقابل
- تعیین هدف
- مذاکره در آرامش و توأم با احترام
- انعطاف‌پذیری
- مشاوره با وکیل مجرب و متخصص در این زمینه
صلح و سازش، یک تیر و دو نشان
صلح و سازش، یک راهکار مسالمت‌آمیز برای حل اختلافات است که می‌تواند مزایای بسیاری برای هر دو طرف دعوا به همراه داشته باشد.
این فرایند به حفظ مصالح عمومی، روابط بین طرفین دعوا و احقاق حق شاکی کمک می‌کند و در دعاوی کیفری نیز مصالحه منجر به معافیت از مجازات، کاهش مجازات، تسریع در رسیدگی به پرونده و حفظ روابط بین طرفین دعوا خواهد شد.
البته این فرایند نیز معایب خود را دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم احقاق کامل حق شاکی، عدم تحقق عدالت و عدم امکان نظارت بر نحوه اجرای صلح و سازش اشاره کرد.
باتوجهبه مزایای فراوان مصالحه، توصیه می‌شود که طرفین دعاوی کیفری در صورت امکان از این راه‌حل مسالمت‌آمیز برای حل اختلافات خود بهره ببرند.
وکلای مؤسسه حقوقی حق ستان در امور مربوط به مصالحه و سازش، آماده ارائه مشاوره به شما عزیزان هستند. صلح و سازش هنری است که می‌توانید آن را فرابگیرید.
