قضاوت، یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین وظایف قوه قضائیه است. قضات باید با دقت و وسواس فراوان به پرونده‌های ارجاعی رسیدگی کنند و آرای عادلانه و منصفانه صادر کنند، اما علی‌رغم تلاش‌های قضات، ممکن است در برخی موارد، اشتباهات یا نواقصی در صدور آرای قضایی رخ دهد.
اعاده دادرسی، یکی از راه‌هایی است که برای جبران اشتباهات یا نواقص احتمالی در آرای قضایی پیش‌بینی شده است. اعاده دادرسی، روشی برای اعتراض به آرای محاکم بوده و تنها در موارد خاص، قابل اعمال است.
اعاده دادرسی، اصلی اساسی در حقوق مدنی است که به‌منظور حفظ عدل و انصاف در دستور قرار دارد. این اصل وسیله‌ای قوی برای تضمین حقوق شهروندان و تصحیح اشتباهات قضایی است. در این مقاله به بررسی اصل اعاده دادرسی در سیستم حقوقی ایران و اهمیت آن در حفظ حقوق شهروندان خواهیم پرداخت.
تعریف اعاده دادرسی
اعاده دادرسی به‌عنوان اصلی اساسی در حقوق مدنی به حق طرفان در یک پرونده قضایی برای استناد به قاضی یا دیگر مقامات قضایی برای بازبینی پرونده گفته می‌شود. در اصل، اعاده دادرسی امکان بررسی دقیق‌تر را برای تصحیح اشتباهات قضایی و رسیدن به تصمیمی عادلانه به ارمغان می‌آورد.
به عبارت ساده‌تر اعاده دادرسی، رسیدگی مجدد به یک حکم قطعی که به علت وجود جهات قانونی مشخص، توسط مرجعی بالاتر از مرجع صادرکننده حکم، انجام می‌شود.
اهمیت اعاده دادرسی
اعاده دادرسی، یکی از مهم‌ترین طرق اعتراض در نظام حقوقی ایران است که به‌موجب آن امکان رسیدگی مجدد به یک پرونده در دادگاه فراهم خواهد شد.
از جنبه حقوقی اعاده دادرسی، یک راهکار قانونی برای جبران اشتباهات و نواقص احتمالی در جریان رسیدگی به پرونده‌ها بوده و تضمینی برای تحقق عدالت در نظام حقوقی است.
از جنبه اجتماعی اعاده دادرسی نقش مهمی در حفظ حقوق افراد و جامعه ایفا می‌کند و می‌تواند از تضییع حقوق افراد و جامعه جلوگیری به عمل آورد.
از مهم‌ترین دلایل اهمیت اعاده دادرسی عبارت‌اند از:
- جلوگیری از تضییع حقوق افراد
- حفظ اعتبار نظام حقوقی
- ایجاد اطمینان در جامعه
حقوق اعاده دادرسی در قوانین ایران
در قوانین ایران، حقوق مرتبط با اعاده دادرسی از جمله حقوق طرفان پرونده برای تقاضای بازنگری حکم تعیین شده است. این حقوق شامل موارد زیر می‌شود:
حق استناد به شرط اعاده دادرسی
حق استناد به قوانین مدنی و پیش‌فرض قانونی
موارد اعاده دادرسی
در قانون ایران، جهات اعاده دادرسی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
- جهات اعاده دادرسی ناشی از نقص یا ایراد در جریان دادرسی
- جهات اعاده دادرسی ناشی از نقص یا ایراد در حکم صادره
جهات اعاده دادرسی ناشی از نقص یا ایراد در جریان دادرسی شامل موارد زیر می‌شود:
- وجود اسناد و مدارکی که در جریان دادرسی در اختیار دادگاه نبوده و در نهایت حکم بر اساس آن اسناد و مدارک صادر نشده باشد.
- اظهار نظر کتبی یکی از قضات شعبه دیوان عالی کشور در خصوص پرونده که در تضاد با رأی صادر شده باشد.
- عدم توجه به ادله و مدارک ابرازی محکومٌ‌علیه یا عدم تفهیم صحیح موضوع اتهام به متهم درصورتیکه به علت این امر، حکم بر برائت یا منع تعقیب صادر شده گردد.
- تخلف از قواعد آمره دادرسی.
جهات اعاده دادرسی ناشی از نقص یا ایراد در حکم صادره شامل موارد زیر می‌شود:
- وجود اشتباه در تعیین نوع جرم یا مجازات.
- فقدان شرایط قانونی برای اقامه دعوا از سوی خواهان یا طرف دعوا.
- عدم صلاحیت دادگاه صادرکننده رأی.
- عدم رعایت مقررات مربوط به ابلاغ رأی.
- همچنین مواردی که به‌موجب قانون، رأی قطعی قابل‌نقض باشند.
به‌طورکلی موارد اعاده دادرسی در قانون به شرح زیر است:
- وجود یکی از موجبات فسخ یا ابطال حکم.
- کشف دلایل جدید که موجب تغییر حکم شود.
- اظهار نظر یا اتخاذ تصمیم برخلاف قانون از سوی دادگاه.
- تخلف یا اشتباه قاضی که موجب بی‌عدالتی شده باشد.
- اشتباه یا سهو قلم در رآی دادگاه.
- وجود تضاد در مفاد یک حکم یا بین دو حکم صادره از یک دادگاه.
- وجود حکمی که مفاد آن با حکم قطعی دیگری که در خصوص همان موضوع صادر شده، مغایر باشد.
کدام موارد به‌موجب قانون، رأی قطعی بر آن‌ها قابل‌نقض است؟
در برخی موارد، قانون‌گذار به طور صریح، رأی قطعی را قابل‌نقض دانسته است. این موارد، عبارت‌اند از:
- در مواردی که پس از صدور رأی قطعی، واقعه جدیدی رخ دهد که موجب تغییر اساس حکم شود.
- در مواردی که ثابت شود رأی قطعی بر اساس شهادت کذب یکی از شهود صادر شده است.
- در مواردی که ثابت شود رأی قطعی بر اساس تحریف یا جعل اسناد و مدارک صادر شده باشد.
- در مواردی که بتوان اثبات کرد که رأی قطعی بر اساس تبانی با قاضی یا اشتباه قاضی صادر شده است.
شرایط قانونی اعاده دادرسی
در قانون آیین دادرسی مدنی، شرایط قانونی اعاده دادرسی به شرح زیر بیان شده است:
حکم صادره باید قطعی باشد.
- جهات بازبینی پرونده باید از مواردی باشد که در قانون پیش‌بینی شده‌اند.
- تجدیدنظرخواهی باید ظرف مهلت مقرر قانونی، درخواست شود.
شرایط اول: حکم صادره باید قطعی باشد.
در قانون آیین دادرسی مدنی، اعاده دادرسی یکی از طرق اعتراض به آرای قطعی دادگاه است؛ بنابراین شرط اول برای پذیرش اعاده دادرسی، صدور حکم
حکم قطعی در واقع حکمی است که بعد از اتمام روند قضایی و عدم وجود اعتراض یا تجدیدنظری در رابطه با آن، اجرایی و قابل اجرا خواهد بود. این حکم می‌تواند توسط دادگاه صادرکننده حکم (مثلاً دادگاه اولیه) یا توسط دادگاهی که مسئولیت تجدیدنظر بر عهده دارد (مثلاً دادگاه استیناف) صادر شده باشد.
با صدور حکم قطعی، طرفان پرونده به طور قطعی می‌توانند از حقوق و تعهدات موضوعی حکم برخوردار شوند و دیگر امکان اعتراض یا تجدیدنظر در رابطه با آن وجود ندارد.
در واقع قطعی بودن حکم صادره، یک محدودیت است که به‌منظور حفظ نظم قضایی و جلوگیری از طولانی شدن روند رسیدگی به پرونده‌ها وضع شده است. این محدودیت به این معنا است که اگر حکمی قطعی شود، دیگر امکان تغییر آن وجود ندارد.
بااین‌حال در برخی موارد قانون‌گذار استثناهایی برای این محدودیت قائل شده است. برای مثال در قانون آیین دادرسی مدنی، مقرر شده است که در مواردی که حکم قطعی بر اساس اسناد و مدارکی صادر شده باشد که در جریان دادرسی در اختیار دادگاه نبوده است، امکان درخواست اعاده دادرسی وجود دارد.
در این موارد قانون‌گذار به دلیل اهمیت موضوع، محدودیت قطعی بودن حکم صادره را برداشته و امکان درخواست اعاده دادرسی را فراهم کرده است.
بنابراین شرط اول برای اعاده دادرسی در قوانین دادرسی مدنی ایران این است که حکم قطعی باشد. این شرط برای جلوگیری از سوءاستفاده یا ارتکاب خطای قضایی وضع شده است.
شرایط دوم: جهات اعاده دادرسی باید از مواردی باشد که در قانون پیش‌بینی شده‌اند.
جهات اعاده دادرسی، در قانون آیین دادرسی مدنی را پیش‌تر بررسی کردیم درصورتیکه حکم صادره، دارای یکی از این جهات باشد، می‌توان نسبت به آن، درخواست اعاده دادرسی کرد.
شرایط سوم: اعاده دادرسی باید ظرف مهلت مقرر قانونی، درخواست شود.
مهلت درخواست اعاده دادرسی، در قانون آیین دادرسی مدنی، به شرح زیر بیان شده است:
در مورد جهات اعاده دادرسی موضوع بندهای (1)، (2)، (3)، (4)، (5)، (6)، (7)، (8) و (9) ماده 426 این قانون، ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ رأی قطعی است.
در مورد جهات اعاده دادرسی موضوع بند (10) ماده 426 این قانون، ظرف یک سال از تاریخ حصول علم به وجود جهات اعاده دادرسی خواهد بود.
باید به این نکته توجه داشته باشید که اگر درخواست اعاده دادرسی، خارج از مهلت مقرر قانونی به دادگاه ارائه شود، دادگاه قرار رد درخواست اعاده دادرسی را صادر می‌کند.
تماس با وکلا و مشاورین حقوقی موسسه حقوقی حقستان
برای دریافت مشاوره رایگان با مؤسسه حقوقی حقستان بر روی دکمه ی مشاوره رایگان کلیک کنید یا فرم درخواست مشاوره را پر کنید.
محدودیت‌های اعاده دادرسی در قوانین ایران
در قوانین ایران علاوه بر حقوق اعاده دادرسی، محدودیت‌ها و شروطی نیز برای استفاده از این اصل تعیین شده‌اند. این محدودیت‌ها به‌منظور حفظ نظم قضایی و جلوگیری از سوءاستفاده از این حق، وضع شده‌اند.
مهم‌ترین محدودیت اعاده دادرسی، عدم امکان استفاده مکرر از آن است. به این معنا که اگر یک‌بار درخواست تجدیدنظرخواهی داده شود و رأی قاضی صادر شده باشد، دیگر امکان استفاده مکرر از اعاده دادرسی در مورد آن پرونده وجود ندارد.
این محدودیت به‌منظور جلوگیری از طولانی‌شدن روند رسیدگی به پرونده‌ها و حفظ نظم قضایی وضع شده است.
علاوه بر این در برخی موارد قانون برای استفاده از اعاده دادرسی در جریان روند قضایی شروط خاصی در نظر گرفته است که باید به آن‌ها توجه شود.
این محدودیت نیز به‌منظور حفظ نظم قضایی و جلوگیری از سوءاستفاده از این حق، وضع شده است.
فواید و مزایای اعاده دادرسی
اعاده دادرسی در سیستم حقوقی ایران دارای فواید و مزایایی است که مهم است به آن‌ها توجه کنیم. برخی از این فواید عبارت‌اند از:
- تصحیح اشتباهات قضایی
- حفظ عدالت
- تأمین حقوق شهروندان
مراحل درخواست اعاده دادرسی
مراحل درخواست اعاده دادرسی در قانون آیین دادرسی کشور به طور کامل و جامع تشریح شده و به شرح زیر است:
- تنظیم دادخواست
درخواست اعاده دادرسی، باید به صورت دادخواست تنظیم شود. این دادخواست باید حاوی اطلاعات زیر باشد:
- نام و نام خانوادگی و نشانی طرفین دعوا
- موضوع دعوا و خواسته
- دادگاه صادرکننده حکم
- تاریخ صدور حکم
- دلایل و مستندات درخواست اعاده دادرسی
- تقدیم دادخواست
دادخواست رسیدگی مجدد باید به دادگاهی که حکم قطعی را صادر کرده است، تقدیم شود. این دادگاه در صورت احراز شرایط تجدیدنظرخواهی، پرونده را به شعبه‌ای که برای رسیدگی به اعاده دادرسی اختصاص داده شده است، ارجاع خواهد داد.
- رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی
شعبه رسیدگی‌کننده به دادخواست، پس از بررسی دادخواست و مستندات آن، قرار قبولی یا رد اعاده دادرسی را صادر می‌نماید. در صورت صدور قرار قبولی اعاده دادرسی، پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع داده خواهد شد.
- رسیدگی مجدد به پرونده
درصورتیکه دادگاه تجدیدنظر استان، قرار قبولی اعاده دادرسی را تأیید کند، پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع داده می‌شود.
در دادگاه صادرکننده حکم قطعی، رسیدگی مجدد به پرونده به صورت علنی و با حضور طرفین دعوا انجام می‌شود. دادگاه پس از رسیدگی مجدد به پرونده، می‌تواند حکم قطعی قبلی را نقض یا آن را تأیید نماید با نقض حکم قطعی که قبلاً داده شده، دادگاه حکمی جدید در رابطه با پرونده صادر می‌کند.
بررسی درخواست توسط دادگاه
پس از تقدیم دادخواست اعاده دادرسی به دادگاه، دادگاه بدون تعیین وقت رسیدگی، ابتدا بررسی خواهد کرد که آیا درخواست اعاده دادرسی در مهلت قانونی، یعنی ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ حکم قطعی به دادگاه تقدیم شده است یا خیر. درصورتیکه درخواست تجدیدنظرخواهی، خارج از مهلت قانونی تقدیم شده باشد، قرار رد درخواست اعاده دادرسی توسط دادگاه صادر می‌شود.
اگر درخواست اعاده دادرسی در مهلت قانونی به دادگاه تقدیم شده باشد، دادگاه پس از بررسی دلایل و مستندات درخواست اعاده دادرسی و تشخیص کافی بودن دلایل و مستندات درخواست، قرار قبولی اعاده دادرسی را صادر می‌نماید. در مقابل اگر دلایل و مستندات درخواست ارائه شده از دیدگاه دادگاه کافی نباشد، دادخواست رد شده و حکمی که در دادگاه قبلی صادر شده لازم‌الاجرا است.
قرار قبولی اعاده دادرسی، ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ، قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر استان است.
مهلت قانونی درخواست اعاده دادرسی چقدر است؟
مهلت قانونی درخواست اعاده دادرسی، یک ماه از تاریخ ابلاغ حکم قطعی است. اگر حکم قطعی به‌صورت غیابی صادر شده باشد، مهلت درخواست رسیدگی مجدد یک ماه از تاریخ انقضای مهلت واخواهی یا تجدیدنظر است.
چنانچه درخواست اعاده دادرسی، خارج از مهلت قانونی تقدیم شود، دادگاه قرار رد درخواست اعاده دادرسی را صادر خواهد کرد باید توجه داشته باشید که این قرار، قطعی است و قابل اعتراض نیست.
کلام آخر
اعاده دادرسی یکی از اصول اساسی حقوق مدنی سیستم حقوقی ایران است و اهمیت آن در حفظ عدالت و تصحیح اشتباهات قضایی را نمی‌توان دست کم گرفت. با استفاده صحیح و متعادل از این اصل، طرفین پرونده قادر خواهند بود تا به نتیجه‌ای عادلانه و منصفانه دست یابند.
بااین‌حال در استفاده از حق تجدیدنظرخواهی نیز باید محدودیت‌ها و شروطی رعایت شود تا از سوءاستفاده‌ها جلوگیری به عمل آید و روند قضایی به صورت مطلوب پیش برود.
به‌عنوان یکی از شروط بازبینی پرونده می‌توان به ضرورت ارائه دلایل و مدارک موثق برای درخواست اعاده دادرسی اشاره کرد. لذا طرفین پرونده باید به طور مشروع و معقول دلایلی را ارائه دهند که نشان‌دهنده اشتباه یا نقص حاکمیت قانون در حکم قضایی مربوطه باشند. همچنین لازم است که درخواست اعاده دادرسی در زمان معقول و مطابق با مهلت‌های قانونی تسلیم دادگاه تجدیدنظر شود تا عدالت و نظم قضایی حفظ گردد.
باید توجه داشت که استفاده از اعاده دادرسی تنها راه‌حل نهایی برای رسیدن به عدالت نیست. طرفان پرونده باید در ابتدا تلاش کنند تا از طریق روند قضایی اولیه به حکم عادلانه دست یابند؛ زیرا تنها درصورتیکه اشتباهات محسوسی در روند پیگیری پرونده وجود داشته باشد یا عدالت کامل حاصل نشده باشد می‌توان به اعاده دادرسی روی آورند.
وکلای برجسته و با تجربه موسسه ی حقوقی حقستان، با افتخار دعاوی شما را سازماندهی کرده و به بهترین شکل ممکن مطرح می‌نمایند.
