حضانت فرزند یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در هنگام طلاق یا جدایی زوجین مطرح می‌شود. حضانت به معنای گرفتن سرپرستی فرزند و نگهداری و مراقبت از او است و شامل اموری مانند تربیت، آموزش، بهداشت و تأمین نیازهای مادی فرزند می‌شود.
در قانون جمهوری اسلامی ایران، حضانت فرزندان تا سن هفت سالگی با مادر است و پس از آن تا سن بلوغ حضانت به پدر داده می‌شود. البته این امر در صورتی است که والدین با یکدیگر توافق نکرده باشند. در صورت اختلاف والدین بر سر حضانت، دادگاه باتوجهبه مصلحت فرزند، درباره این که حضانت او با پدر باشد یا مادر، تصمیم‌گیری خواهد کرد.
در ادامه این مقاله همه چیز در مورد حضانت فرزندان مطالعه خواهید کرد.
تعریف حضانت فرزند
به لحاظ قانونی حضانت فرزند تعریف خاصی ندارد، اما در لغت حضانت به معنای نگهداری و تربیت فرزند بوده و شامل کلیه امور مادی و معنوی او می‌شود. تربیت مادی شامل تأمین نیازهای اولیه فرزند مانند غذا، پوشاک، مسکن و بهداشت است. تربیت معنوی شامل آموزش، پرورش اخلاقی و دینی فرزند می‌شود.
سرپرستی فرزند، حق و تکلیف والدین است. این حق و تکلیف هم جنبه اخلاقی و ذاتی دارد و هم جنبه قانونی و شرعی.
کودک برای رشد کامل و تعامل شخصیتی و جسمی نیازمند حمایت خانواده در محیطی امن و آرام و پر مهر است که با حضور مشترک و هم‌زمان والدین کنار فرزند امکان‌پذیر است.
متأسفانه در مواردی که زوجین با اختلاف مواجه می‌شوند، حضانت فرزندان را به‌عنوان ابزاری برای انتقام‌گیری یا در فشار گذاشتن طرف مقابل جهت امتیاز گرفتن به کار می‌گیرند. این موضوع برخلاف طبیعت و سرشت طبیعی والدین است و متضرر اصلی آن، تنها بچه‌ای است که به‌عنوان ابزار و اهرم فشار مورداستفاده قرار گرفته است.
جدایی و فراق والدین منجر به محرومیت طفل از آغوش گرم خانواده می‌شود و کودک بی‌گناه را تنها از حضور همیشگی یکی از والدین بهره‌مند می‌سازد.
اولین و اصلی‌ترین قربانی اختلافات میان زوجین، همان فرزند یا فرزندان مشترکی است که برای استحکام خانواده‌شان به دنیا آورده‌اند.
شرایط حضانت فرزند
برای این که فردی بتواند حضانت فرزند را بر عهده بگیرد، باید شرایط زیر را داشته باشد:
- بلوغ
- عقل
- توانایی عملی
چنانچه یکی از والدین فاقد این شرایط باشد، حضانت فرزند به دیگری واگذار خواهد شد.
عوامل مؤثر در تعیین حضانت فرزند
اگر در هنگام جدایی والدین بر سر حضانت فرزندان مشترک خود به توافق نرسند، دادگاه برای این موضوع تصمیم‌گیری خواهد کرد و باتوجهبه مصلحت فرزند، سرپرستی قانونی وی را به یکی از والدین می‌دهد. عوامل مختلفی در تعیین حاضن مؤثر هستند که عبارت‌اند از:
- سن فرزند
- وضعیت سلامت جسمی و روحی فرزند
- وضعیت مالی هر یک از والدین
- اخلاق و رفتار هر یک والدین
- توانایی هر یک از والدین در تأمین نیازهای فرزند
سلب حضانت فرزند
طبق قانون حق حضانت که به یکی از والدین داده شده حتی پس از رأی دادگاه ممکن است تحت شرایط خاصی از حاضن سلب شود. این دلایل عبارت‌اند از:
- عدم صلاحیت اخلاقی و رفتاری حاضن
- عدم توانایی سرپرست قانونی در تأمین نیازهای فرزند
- اعتیاد حاضن به مواد مخدر یا الکل
- محکومیت حاضن به مجازات‌های سنگین مانند حبس یا اعدام
حقوق و مسئولیت‌های حاضن
حقوق حاضن و مسئولیت‌های وی در قانون جمهوری اسلامی ایران تعریف شده است. این قوانین در قانون مدنی کشور تدوین شده و لازم‌الاجرا هستند.
حضانت فرزند حق و تکلیف والدین است. این بدان معنا است که والدین علاوه بر این که حق دارند از فرزند خود نگهداری کنند، موظف به تأمین نیازهای او نیز هستند.
درصورتی‌که حضانت فرزندان به یکی از والدین واگذار شده باشد، آن شخص کلیه حقوق و تکالیف مربوط به حضانت فرزند مشترک را بر عهده خواهد داشت.
طبق ماده 1169 قانون مدنی، حضانت و نگهداری طفل با رعایت غبطه و مصلحت طفل تا رسیدن به سن هفت‌سالگی با مادر است و پس از آن، پدر به‌عنوان سرپرست قانونی فرزند شناخته می‌شود. البته اگر مادر در قید حیات نباشد یا بنا بر دلایلی خاص و با صلاحدید دادگاه از حضانت محروم گردد، حضانت فرزند زیر هفت سال به پدر داده می‌شود.
ماده 1170 قانون مدنی، یکی از موادی است که در مورد حضانت فرزند در قانون جمهوری اسلامی ایران بیان شده است. طبق این قانون در صورت مبتلا شدن مادر به جنون یا ازدواج مجدد مادر با شخصی دیگر، حضانت فرزند از وی سلب شده و به پدر داده می‌شود.
مطابق با قانون 1171 قانون مدنی ایران درصورتی‌که یکی از والدین فوت کند، حق حضانت به طور خودکار به والد زنده منتقل می‌شود. این قانون صرف‌نظر از جنسیت فرزند و این که آیا والد قبل از فوت قیمی برای فرزند تعیین کرده است یا خیر، اعمال می‌شود.
حقوق حاضن عبارت‌اند از:
- حق نگهداری و مراقبت از فرزند
- حق تصمیم‌گیری در امور تربیتی و آموزشی فرزند
- حق انتخاب نام و نام خانوادگی برای فرزند
- حق دریافت شناسنامه و سایر مدارک هویتی برای فرزند
- حق تنظیم وکالت‌نامه برای فرزند
- حق گرفتن اجازه خروج از کشور برای فرزند
مسئولیت‌های حاضن عبارت‌اند از:
- مسئولیت نگهداری و مراقبت صحیح از فرزند
- مسئولیت تأمین نیازهای مادی و معنوی فرزند
- مسئولیت تربیت صحیح فرزند
- مسئولیت حفظ فرزند از آسیب‌های جسمی و روحی
- مسئولیت پاسخگویی در برابر قانون و مقررات برای فرزند
حق ملاقات والد غیرحاضن
حق ملاقات، یکی از حقوق والدین است که در قانون جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته شده است. این حق به والدی که حضانت فرزند را بر عهده ندارد، اجازه می‌دهد که با فرزند خود ملاقات کند.
حق ملاقات در قانون مدنی ایران تعریف شده و به معنای دیدار و معاشرت والد غیرحاضن با فرزند خود است. این حق به والد غیرحاضن اجازه می‌دهد که با فرزند خود ارتباط داشته باشد و از رشد و تربیت او آگاه شود.
البته این حق، مشروط به رعایت مصلحت فرزند است به این معنا که اگر دادگاه تشخیص دهد که ملاقات والد غیرحاضن با فرزند به مصلحت فرزند نیست، می‌تواند این حق را از او سلب کند.
برای گرفتن حق ملاقات والد غیرحاضن، والد باید صلاحیت اخلاقی و رفتاری داشته باشد به این معنا که والد غیرحاضن باید از لحاظ اخلاقی و رفتاری، صلاحیت نگهداری از فرزند را داشته باشد. درصورتی‌که والد غیرحاضن، دارای سوءسابقه کیفری یا اعتیاد به مواد مخدر یا الکل باشد یا رفتاری داشته باشد که به سلامت جسمی و روحی فرزند آسیب برساند، دادگاه می‌تواند حق ملاقات او را سلب کند.
ولایت قهری
حضانت فرزند و ولایت فرزند، دو مفهوم حقوقی مرتبط با فرزند هستند که گاهی اوقات با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند.
حضانت فرزند، به معنای نگهداری و مراقبت از فرزند است. حضانت فرزند، حق و تکلیف والدین است، اما ولایت فرزند به معنای حق و تکلیف سرپرستی و نگهداری از فرزند است. ولایت فرزند، یکی از وظایف مهم والدین است که در قانون جمهوری اسلامی ایران نیز به آن اشاره شده است.
حتماً این جمله مدیر مدرسه که می‌گفت فردا با ولی‌تان به مدرسه بیایید را به یاد دارید. ولی، همان سرپرست قانونی کودک است که به لحاظ قانونی تا رسیدن به سن 18 سالگی حق سرپرستی شخص را بر عهده دارد.
ولایت قهری یا همان ولایت اجباری، ولایتی است که به طور طبیعی و به‌موجب قانون بر فرزند اعمال می‌شود. طبق قانون مدنی ایران ولایت قهری، بر عهده پدر و جد پدری است.
تفاوت‌های حضانت و ولایت، در موارد زیر خلاصه می‌شود:
- موضوع
موضوع حضانت نگهداری و مراقبت از فرزند است، اما موضوع ولایت علاوه بر نگهداری و مراقبت از فرزند، شامل امور حقوقی فرزند نیز می‌شود.
- اشخاص
حضانت بر عهده والدین یعنی پدر و مادر است، اما ولایت بر عهده پدر و جد پدری است.
- مدت
حضانت تا رسیدن فرزند به سن بلوغ ادامه دارد، اما ولایت تا زمانی که فرزند توانایی انجام امور حقوقی خود را نداشته باشد، ادامه دارد.
انواع حضانت
حضانت، یکی از مهم‌ترین حقوق والدین است. والدین باید با آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به حضانت فرزند، بهترین تصمیم را برای فرزند خود بگیرند.
طبق قانون مدنی ایران حضانت انواع مختلفی دارد که در ادامه به تفسیر آن‌ها خواهیم پرداخت. البته باید به این نکته توجه داشت که اگر هر یک از والدین یا سرپرست قانونی طفل به حکم حضانت اعتراضی داشته باشد در دادگاه تجدیدنظر ممکن است حضانتی که به شخص داده شده از وی سلب شود. پس باید گفت که هیچ یک از انواع حضانت قطعی و همیشگی نیست.
حضانت موقت
حضانت موقت، نوعی سرپرستی فرزند است که برای مدت‌زمانی مشخص به یکی از والدین یا یکی از اقوام و خویشان درجه یک فرزند داده می‌شود.
حضانت موقت معمولاً در مواردی اعمال می‌شود که والدین در خصوص حضانت فرزند با اختلاف مواجه می‌شوند و از دادگاه، تقاضای رسیدگی و صدور حکم را دارند. در این موارد دادگاه به طور موقتی و به‌موجب یک دستور موقت برای مدتی معلوم حضانت فرزند را به یکی از والدین یا یکی از اقوام و خویشان درجه یک فرزند می‌سپارد تا در خصوص حضانت به نتیجه قطعی رسیده و تعیین تکلیف شود.
حضانت دائم
حضانت دائم، نوعی حضانت است که به طور دائم به یکی از والدین یا یکی از اقوام و خویشان درجه یک فرزند داده می‌شود. در صورت توافق والدین یا تأیید و رأی دادگاه حضانت دائم فرزندان به یکی از والدین یا یکی از خویشاوندان درجه یک آن‌ها داده خواهد شد.
حضانت مشترک
حضانت مشترک از انواع حضانت است که در آن هر دو والدین پس از جدایی و پایان زندگی مشترک به طور مساوی، مسئولیت نگهداری و مراقبت از فرزند را بر عهده می‌گیرند. حضانت مشترک در مواردی اعمال می‌شود که والدین در خصوص حضانت فرزند با یکدیگر به توافق برسند.
در برخی موارد در حین طلاق توافقی بر سر حضانت مشترک فرزندان به توافق می‌رسند، اما در برخی موارد دادگاه حکم به حضانت مشترک می‌دهد. چنانچه والدین در خصوص حضانت فرزند اختلاف داشته باشند و برای تعیین تکلیف به دادگاه مراجعه کنند درصورتی‌که مصلحت فرزند ایجاب کند، دادگاه حضانت را به طور مشترک به پدر و مادر می‌دهد.
حضانت پدر
یکی از انواع سرپرستی فرزند، حضانتی است که به پدر تعلق می‌گیرد. درصورتی‌که مادر فوت شده باشد یا طبق تشخیص دادگاه صالح، صلاحیت نگهداری از فرزند را نداشته باشد، دادگاه حضانت کامل فرزند را به پدرش خواهد داد.
البته در مواردی خاص مادر به‌صورت توافقی حضانت فرزند مشترک را به پدر می‌بخشد. یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین شرایط دادن حضانت فرزند به پدر که دادگاه مبنی تصمیم‌گیری خود قرار می‌دهد، وجود مصلحت طفل در آن است.
اگر دادگاه در طول مدت حضانت پدر، تشخیص دهد که مصلحت فرزند ایجاب می‌کند که حضانت فرزند به شخص دیگری سپرده شود، حضانت وی را به شخص ثالث یا مادر وی خواهد سپرد.
حضانت مادر
در برخی موارد سرپرستی فرزند به مادر داده می‌شود و مادر به‌عنوان حاضن قانونی فرزند شناخته می‌شود.
در صورت فوت پدر یا عدم صلاحیت وی در نگهداری از فرزند، حضانت فرزندان به مادر آن‌ها داده می‌شود. البته در طلاق‌های توافقی ممکن است با توافق زوجین و رضایت پدر، چنانچه مصلحت طفل در آن باشد، حضانت دائم فرزند به مادر داده شود.
البته باید توجه داشت که حضانت مادر مطلق نیست و در صورت ارائه دادخواست پدر یا یکی از خویشاوندان کودک به دادگاه و تشکیل دادگاه تجدیدنظر ممکن است حضانت از مادر سلب و به پدر یا یکی از خویشاوندان درجه یک طفل سپرده شود.
تماس با وکلا و مشاورین حقوقی موسسه حقوقی حقستان
برای دریافت مشاوره رایگان با مؤسسه حقوقی حقستان بر روی دکمه ی مشاوره رایگان کلیک کنید یا فرم درخواست مشاوره را پر کنید.
شرایط لازم برای حضانت فرزند
حضانت فرزند به معنای نگهداری، تربیت و مراقبت از فرزند است. این حق و تکلیف بر عهده والدین است. در قانون مدنی ایران شرایط خاصی برای گرفتن حق حضانت تعیین شده است. این شرایط برای هر یک از والدین، متفاوت است.
در تعیین حضانت فرزند عوامل مختلفی از جمله سن، جنس، وضعیت سلامتی، وضعیت تحصیلی و تربیتی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی، اخلاق و رفتار والدین و عوامل دیگری مؤثر هستند. دادگاه با در نظر گرفتن این عوامل و مصلحت کودک، برای تعیین حاضن وی تصمیم‌گیری می‌کند.
طبق قانون مدنی ایران، شرایط حضانت فرزند توسط مادر به شرح زیر است:
- عقل و روان سالم
- عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار
- توانایی جسمی و عملی لازم
- عدم ازدواج مجدد
- مسلمان بودن
شرایط حضانت فرزند توسط پدر
- عقل و روان سالم
- عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار
- توانایی جسمی و عملی لازم
- عدم داشتن سابقه سوء‌رفتار با کودک
شرایط سنی
بر اساس ماده 1169 قانون مدنی ایران، حضانت فرزند چه دختر و چه پسر تا سن هفت‌سالگی بر عهده مادر است و پس از هفت‌سالگی حضانت فرزند تا سن بلوغ به پدر واگذار می‌شود.
طبق قانون مدنی و قوانین شرعی اسلام، سن بلوغ در دختران 9 سال تمام و در پسرها 15 سال تمام قمری است.
به‌طورکلی ماده 1169 قانون مدنی ایران در خصوص شرایط سنی حضانت فرزند تدوین شده است و به طور دقیق بیان می‌کند که:
“حضانت طفل پسر یا دختر تا سن هفت‌سالگی با مادر و پس از آن با پدر است. لیکن در صورت ازدواج مجدد مادر، حق حضانت از وی ساقط می‌شود. در صورت فوت مادر یا پدر یا عدم صلاحیت آن‌ها برای حضانت، حضانت طفل با جد پدری یا جد مادری او خواهد بود.”
در این ماده قانون‌گذار حضانت فرزند را تا سن هفت‌سالگی به مادر می‌دهد؛ زیرا در این سن، مادر به دلیل شرایط فیزیکی و روانی خود به طور طبیعی برای نگهداری از فرزند خردسال مناسب‌تر از پدر است و باتوجهبه این که مصلحت طفل در این است، مادر به‌عنوان حاضن قانونی طفل تا هفت‌سالگی شناخته می‌شود.
پس از سن هفت‌سالگی سرپرستی فرزند با پدر است؛ زیرا مصلحت کودک در این است و به دلیل اهمیت نقش پدر در تربیت فرزند در این دوره از زندگی، پدر می‌تواند تکیه‌گاه بهتری برای فرزند باشد. همچنین پدر به دلیل قدرت و صلابت بیشتر می‌تواند الگوی مناسبی برای فرزند در این دوران باشد.
آیا ممکن است شرط سنی حضانت تغییر کند؟
بله درصورتی‌که مصلحت فرزند ایجاب کند، ممکن است شرط سنی حضانت، تغییر یابد. برای مثال اگر فرزند در سن هفت‌سالگی به دلیل بیماری یا معلولیت، نیاز به مراقبت ویژه داشته باشد، ممکن است حضانت فرزند تا رسیدن به سن بلوغ بر عهده مادر باقی بماند.
همچنین اگر والدین با یکدیگر اختلاف داشته باشند و این اختلاف باعث آسیب رسیدن به روح فرزند شود، ممکن است دادگاه حضانت کودک را به شخص ثالث واگذار کند. در این صورت دادگاه باتوجهبه سن کودک و درنظرگرفتن مصلحت وی، رأی نهایی برای تعیین حاضن او را صادر خواهد کرد.
شرایط جسمی و روانی برای حضانت فرزند
اگر هر یک از والدین از نظر جسمی یا روانی دچار مشکل باشند ممکن است صلاحیت حضانت فرزند را از دست بدهند.
برای مثال درصورتی‌که یکی از والدین دچار بیماری‌های روانی یا جسمی مزمن باشد که مانع از نگهداری از فرزند شود و به دلیل بیماری جسمی مزمن امکان رسیدگی کامل به فرزند را نداشته باشد دادگاه حضانت کودک را به وی نخواهد داد.
همچنین ارتکاب رفتارهای خشونت‌آمیز یا غیراخلاقی توسط هر کدام از والدین، باعث سلب حضانت فرزند از وی خواهد شد.
چگونگی تعیین حاضن اصلی فرزند
اغلب در طلاق‌های توافقی طبق آنچه والدین بر آن رضایت داشته باشند، سرپرستی فرزند به یکی از آن‌ها واگذار می‌شود، اما اگر والدین بر سر مسئله حضانت اختلاف داشته باشند، دادگاه حاضن و قیم قانونی فرزند را طبق آنچه در قانون مدنی کشور تدوین شده، تعیین خواهد کرد.
مصلحت فرزند
طبق قانون مدنی مهم‌ترین شرط برای تعیین حضانت فرزند، مصلحت فرزند است. درصورتی‌که مصلحت فرزند ایجاب کند ممکن است حضانت فرزند به شخص دیگری غیر از والدین مانند یکی از اقوام درجه یک فرزند، واگذار شود.
صلاحیت اخلاقی و اجتماعی والدین
دومین شرط برای تعیین حاضن اصلی فرزند، صلاحیت اخلاقی و اجتماعی والدین است. برای واگذاری حضانت، جایگاه هر یک از والدین در اجتماع و همچنین حسن رفتار و اخلاق هر یک از آن‌ها توسط دادگاه بررسی خواهد شد و هر یک از والدین چه پدر و چه مادر هر کدام که حسن نام بهتری داشته باشد به‌عنوان حاضن اصلی فرزند شناخته می‌شود.
برای مثال درصورتی‌که والدین مرتکب کودک‌آزاری یا همسرآزاری شده باشند ممکن است صلاحیت حضانت فرزند را از دست بدهند.
بررسی شرایط خانوادگی هر یک از والدین
یکی از مهم‌ترین عواملی که دادگاه در هنگام تعیین حضانت فرزند به آن توجه می‌شود، شرایط خانوادگی والدین است.
از جمله شرایط خانوادگی که دادگاه با استناد به آن‌ها به حضانت حاضن رأی می‌دهد عبارت‌اند از:
- وضعیت مالی والدین
- وضعیت تحصیلی والدین
- شغل والدین
- محل زندگی والدین
- وضعیت سلامت جسمی و روانی والدین
- وضعیت اجتماعی والدین
توجه داشته باشید هر یک از والدین که شرایط خانوادگی مطلوب‌تری داشته باشد، احتمال این که بتواند حضانت دائم فرزندش را بگیرد، بیشتر است.
نقش وکیل در گرفتن حضانت
نقش وکلای حقوقی در گرفتن حضانت فرزند، بسیار مهم و تأثیرگذار است. وکیل خانواده با دانش و تجربه خود می‌تواند برای گرفتن حضانت فرزند، بهترین راهکارها را ارائه دهد طوری که شما و فرزندتان با کم‌ترین آسیب این برهه سخت را پشت سر بگذارید.
وکلای خبره و باتجربه مؤسسه حقوقی حق ستان می‌توانند در مورد قوانین و مقررات مربوط به حضانت فرزند به والدین مشاوره دهند. این مشاوره می‌تواند به والدین کمک کند تا بهترین تصمیم را برای فرزند خود بگیرند.
همچنین در صورت عدم توافق والدین بر سر حضانت، وکلای ما می‌توانند در تهیه حضانت و دفاع از حقوق شما در دادگاه به شما کمک کنند. وکلای ما با جمع‌آوری مدارک و شواهد اعم از گواهی عدم سوءپیشینه، گواهی عدم اعتیاد، گواهی سلامت روان، گواهی اشتغال، گواهی تمکن مالی و شهادت شهود، صلاحیت شما برای گرفتن حضانت را برای دادگاه محرز می‌کنند.
کلام آخر
حضانت فرزند، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در هنگام جدایی والدین مطرح می‌شود. حضانت فرزند به معنای نگهداری، تربیت و مراقبت از طفل است. این حق و تکلیف بر عهده والدین است.
در قانون مدنی ایران حضانت فرزند تا سن هفت‌سالگی با مادر و پس از آن با پدر است. البته درصورتی‌که مادر ازدواج مجدد کند، حضانت فرزند از او سلب می‌شود.
درصورتی‌که والدین بر سر حضانت فرزند اختلاف داشته باشند، دادگاه باتوجهبه عواملی مانند سن فرزند، صلاحیت اخلاقی و اجتماعی والدین، شرایط خانوادگی و مالی والدین و مصلحت فرزند، سرپرستی فرزند را به یکی از والدین یا شخص ثالث واگذار خواهد کرد.
والد غیرحاضن نیز حق ملاقات با فرزند را دارد. البته این حق تنها درصورتی‌که مصلحت فرزند در آن باشد به والد غیرحاضن داده می‌شود. داشتن سوءسابقه کیفری یا اعتیاد به مواد مخدر یا الکل باشد، همچنین داشتن رفتاری که به سلامت جسمی و روحی فرزند آسیب برساند، حق ملاقات را از والد غیرحاضن سلب می‌کند.
در پایان لازم است به این نکته اشاره کنیم که والدین باید با آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به حضانت فرزند، بهترین تصمیم را برای فرزند خود بگیرند. برای رسیدن به بهترین راه‌حل که صلاح فرزندتان در آن است بهتر است با وکلای حقوقی ماهر در زمینه طلاق و حضانت مشورت کنید.
